نبشتکار:اصغر زہیر
یکروچے واٹس اپ گروپےءَ یکےءَ خان صابرءِ شائری کتاب ءِ پی ڈی ایف ایر کتءُ نوک باھندےءَ گوں دپءِ پرّءَ گشت کہ ”اے خان صابر کئے انت کہ منیرمومنءَآئیءِ کتابءِ پیشگال نبشتہ کتگءُ آئیءِ شائریءِ توسیپ کتگ۔“مردنی انت منءَ اے گپ سک تور اِت ءُ بژن بوت، دلءَ گشئے دردے چست بوت کہ یکے وَ اے سنگت انگہ زانگ ءَ نہ انت کہ خان صابر کئے انتءُ بلوچ راج دپترءَ آئیءِ بستار ءُ جاگہ کجام انت،دومی منءَ پمیشکا سک تور اِت کہ خان ءِ ھمراہ ءُ سنگتاں پہ خانءَ ھچ نہ کتگ ۔اگں آیاں خان ءِ بابتءَ نبشتہ بہ کتیں گڑا مرچی مئے ورناھے ءَپاد نیاتکگءُ اے نہ گشتگ ات کہ خان کئے انت یاکئے بوتگ۔پمیشکا منی دلءَ اتک کہ من پرچا چوشیں کارے مہ کناں کہ مئے آیوکیں پیڑی چہ خانءَ آژناگ بہ بیتءُ پدءَ چوشیں دل سوزیں جستے پاد مئیت۔ناں ایوکءَ خان بلکن ما وتی گوستءِ سجھیں بامردءُ باکرداں در بہ جنیں ءُ پہ وتی نوکیں پیڑیاں سر بہ کنیں۔داں آ اوں بہ زان انت کہ مارا چون چونیں مردم بوتگ۔یک ھسابےءَ آ سنگتءِ جست شر ات کہ منءَ خان ءِ بابتءَ نبشتہ کنگءِ سکینءُ توانائی رس ات۔
خان محمد کہ پنّام ئِے صابر انت؛ 27 دسمبر 1954 ءَکیچ ءِ میتگ کوشکءَ واجہ غلام محمد رِند ءِ لوگءَ ودی بوتگ۔واجہ غلام محمد بنیاد ءَ مندءِ مردمے بوتگ کہ پدءَ رندءَ کیچءَ اتکگ ۔خان ، شھید فدااحمدءُ منظور احمدءِ مستریں برات بوتگ کہ چہ پِت ءِ نیمگ ءَ اولی ءُ چہ مات ءِ نیمگ ءَ دومی چُک انت۔آئی ءِ پشپد دو جنک انت کہ یکے بیران بوتگ ءُ یکے استءُ ھیات انت۔آ گوں وتی براتاں براتی ءَ ابید سیاسی،علمی ،استادءُ شاگردی،ءُ دوست ءُسنگتی ءِ ھساب ءَاوں نزیک بوتگ۔آ چہ نیکراھی لیکہ ءَآجو، لِبرل، سوشلزمءُ کمیونزم ءِ منوگرے بوتگ ،سکیں وانوک ءُ بودناکیں مردمے بوتگ۔ بہ گپت ء بھرام خان :”آئیءَ وانگءُ زانتءِ دربرگ ءِ سرءَ سک باز زور داتگ،وت اوں باز کتاب ئِے ونتگ۔یکرندے منءَ گشت ئِے کہ من کساس ھزار(نظریاتی،سیاسی،ثقافتیءُ تاریخی)کتاب ونتگ، ءُ پدءَ منءَ جست ئِے کت کہ تو چینچو کتاب ونتگ۔من گشت من اگں زھم جتگ گڑا گیشءَ چہ گیش سد کتاب ونتگ۔ “
آ کتاب ءِ سکیں شیدائی یے بوتگ ؛ بہ گپت ء حاصل نور کہ ”آئیءِ موٹر سینکل ءِ گونءَ کتاب مان بوتگءُ مدام پٹ ءُ ڈناں شتگ، نشتگ ءُ ونتگ ئِے۔“، واجہ منظور احمد ءِ گشگ انت کہ ”آئی ءَ گیشتر ڈنی اسکالرانی کتاب ونتگ انت ۔“ پمیشکا وھدیکہ سرھالانی سرءَ گپ ئِے جتگ گڑا گوں علمی رنگءُ مھکمیں دلیلاں باز گپّ ئِے جتگ۔
آئی ءَ وتی زندءِ کسانیں مدت پہ جھدءُتچءُ تاگ گوازینتگ۔آئی ءَ شوھازءُ درجنگءِ یک انچیں تُنّگیءُ شدّتے گون بوتگ کہ اے تُنّگیءُ شدّتءَ آ ھجبر پہ ایمنی نندگءَ نئیشتگ،آیک انچیں مساپرے بوتگ کہ آئیءَ وتی اُردءُ پتینک مدام گون بوتگ انتءُ پہ زانتءُ زانگءِ سپر ءَ مدام ھدوک ءُ جاڑی بوتگ کہ کجا ناں کجاآئیءِ اے شوھاز وتی گڈی گوانکءَ بہ جنت کہ نوں بس! بلئے چوش نہ بوتگ ۔آئیءِ اے تنءُ ھوشام انچیں بوتگ انت کہ ھجبر ھلاسیءِ نام اش نہ زانتگ۔ھمے شوھازءِ شدّتءَ آ ھجبر یک جاھےءَ نندگءَ نئیشتگءُ آ ھجبر ایمن ءُ ساکم نہ بوتگ،آ یک باز جہتیں زندےءِ واھند بوتگ ،آ وتی زندءَ سک ناتاھیر بوتگ،ھمے ناتاھیریءَ آیک جاگھے ءَ نندگ ءُ کرار گرگ ءَ نئیشتگ،آئیءَ ھرچ چیز زانگ لوٹ اتگ،آئیءَ سجھیں علمءُ زانت دربرگ لوٹ اتگ انت، آئیءَ سجھیں کار کنگ لوٹ اتگ انت۔آئیءَ یکےءِ جاگہءَ لکھ بوھگ لوٹ اتگ۔
چوناھا اسیلیں ساچشت کار چہ اندرءَ سک ناتاھیر،بے چاڑ ءُ آزگ سما بنتءُ آ اے اندری پاھار ءُ گَکاں ایرموش کنگءُ وتءَ ملما کنگءِ ھاترءَ سربری دنیاءَوش مزاج ءُ مسکرا تب بنت بلئے آیانی اندری دنیاءِ روکیں آس ءَ کس دیستءُ زانت نہ کنت ابید وت یک ساچشت کارےءَ،اے اندری لھڑ وروکیں زھر انت کہ مردم ءَ ڈنی دنیا ءَ پیچءُ تاب ورگ پرما انت،ءُ اے ڈنی دنیاءِ پیچءُ تابانی ترھینگءُ وتءَ ملمہ کنگءِ ھاترءَ ساچشتکاریں انسان مسکرا تبءُ وشکند گش بیت ،من یک چیزے شر چاراِتگ کہ گیشتر ساچشت کاراں وشکند یات انتءُ ھمے وشکندانی تگردءِ چیرءَ وتی گماں چیر دئیگ لوٹ انت۔ ھمے ھسابءَ خان ءَاوں وتی اندری آسءِ ایرموش کنگءُ وتءَ ڈنی دنیاءَ ملما کنگءِ ھاترءَ وش تبءُ مسکرابازیءِ راہ گچین کتگ۔ آسکیں وش مزاج ءُمسکرا تبیں مردمے بوتگ ، آ تژنءُ بچکندءَ بلد بوتگ ءُآئیءَ دیوان ھجبر ابیتکیءُ ھاموشیءَ نئیشتگ ۔بہ گپتء ماسٹر صمد خان :” مارا سک کلاگ بستگءُ کندینتگ ئِے۔وھدے ضیائی مارشل لاء ءِ دورءَ ما گرگ بوتیں گڑا خانءَ سنگتانی کرءَ مئے گیگانی گپتگ انتءُ گشتگ کہ صمد کئیت دست ئِے یلوءُشلامگ بنتءُ گشیت (گیگان) شما چون ات،جوڑ ات ،ڈڈ ات۔گپ ایش انت کہ سکیں وش مزاجءُ مسکرا تبیں مردمے بوتگءُ گوں مزاکءُ مسکرا وتی زندئِے گوازینتگ۔ سکیں دلپھک ءُ ایماندارے بوتگ۔فدا احمد سکیں سنجیدگءُ ترند تبیں مردمے بوتگ آئیءِ سرکل ءِ وھدءَ کس ءَ مسکرا ءُ دل وشی نہ کتگ بلے خان چو نہ بوتگ۔خانءِ پکر ءُ ھیال ھرچ وھدءَ سیاستءِ نیمگءَ ،پہ بلوچستانءِ دیمروی ءُ آجوئیءَ بوتگ۔پدءَ مئے استاد بوتگ،مئے استاد چوناھا فدا احمد بوتگ بلئے گوں خان ءَ ما سک باز ھور بوتگیں ،ما ھرجاگہ شتگیں مارا ٹریننگ ئِے داتگ،مند ءِ کوھاں شتگیں مارا لٹّے لٹّے بڈّئِے داتگ کہ چو بہ کن ات ،آ بہ کن ات، آ وھدءَ مئے پکرءُ ھیال اے چیزءِ نیمگءَ نہ بوتگ بلے خان ءَ مار ا ھما وھد ءَ ٹریننگ داتگ کہ چو بہ وپس ات،چو جنگ بہ کن ات ،چو بہ جن ات،ما مُکّانی سرءَ شتگیں،کونڈانی سرءَ شتگیں،لیٹ وارتگ، لیٹ ورانءُ کائیءَ شتگیں۔“
ڈاکٹر بدل خانءِ گشگ انت کہ ”من 1981ءَ بلوچستان یونیورسٹیءَ کہ وانگ ءَ شتاں اے وھدءَ خان چہ یونیورسٹیءَ پارگ ات ءُ شہید فِدا احمد ءِ کوٹیءَ مہمان ات۔شہید فدا احمد کہ مئے استاد بوتگ،مئے کوپگ بوتگ،مئے مستریں برات بوتگ،مئے پِت ءِ وڑ ءَ بوتگ، بلکن پہ من ء بدل خان ءَچہ پتءَ اوں دیمءَ تر بوتگ؛پرچاکہ تو بگو مارا لنککءَ گپتگ ئِے ،مارا دستءَ گپتگ ءُ علم ءِ پِڑءَ آؤرتگ ئِے۔ما چو عامیں ،چو ھورکیں سرگ بوتگیں ءُ یونیورسٹیءَ شتگیں ۔مارا ھرچ زانتے،سرپدی یے،ھبءُ واھگےگوں بلوچی زبان ءَ ،گوں بلوچ راجءَ ،گوں بلوچستانءَ،گوں انسانیتءَ،گوں پوریاگراں،گوں مھکومین ءُ گریبینءُ بزگءُ لگتمالیں راجءُ قوماں ؛ ھرچ ھُبءُ واھگے کہ بوتگ آ شہید فِدا احمدی برکتءَ ،شہید فِدا احمدی مِنّتءَمئے زھن ءِ توکءَ اتکگ انت۔ءُ پہ مارا استادءِ جاگہ ءَ استاد بوتگ، مستریں براتءِ جاگہ ءَ مستریں برات بوتگ،پتءِ جاگہءَ مئے پت بوتگ،من شہید فِدا احمد ءَ تنی وھدی تک وتی روژنائیں استال زانیں،ھما استال کہ آئیءِ درور چو روچ گوارچکءَ انت ،ھرچ نیمگءَ گندئے روچ روت روچ گوارچک روت گوں ۔منی درور چو روچ گوارچکءَ انتءُ فدا احمد چو روچءَ انتءُ آ پہ من انگہ است انت۔ منءَ کہ چہ درستاں گیشتر چیزے تور اِتگ آ فدا احمدی روگ بوتگ۔منءَ وتی براتانی روگ،پتءُ ماتانی روگ تورتگ ،زاھر انت کہ مردمءِ نفسیاتی وابستگی است انت بلے منی زھن ءَ فدا احمدی کنڈ پُر نہ بیت۔
خان صابر کہ فدا احمدی کوٹی ءَ نشتگ ات ۔آئیءِ کوٹی 52 نمبر ات ءُ منی جھلءَ 20 نمبر ات۔ ما گیشتر فدااحمدی کوٹیءَ شت ءُ دیوان کت ،سرکل گپتءُ ونتءُ بحث کت۔خان صابر اے دورانءَ منی ھیالءَ چہ لندن ءَ اکنامکسءِ ڈگری یے کنگءَ ات کہ آ زمانگءَ انٹر نیٹ نیست ات گڑا پوسٹ ءِ سرءَ وتی اسائنمنٹ ئِے راہ دات انت۔آ سکیں زھینیں بلکن چہ ھد ءَ زیادہ زھینیں انسانے ات۔آ زمانگ ءَ ناں انٹرنیٹے است ات ناں کہ دگہ وسائلے است اتءُ نیکہ لائیبریریاں بازیں کتابے است ات بلے چریشیءَ باوجود آسجھیں کورساں گوں سرجمیءَ پاس کنگءَ اتءُ گوں شر شریں نمبراں ۔بلے بدبھتیءَ آئیءَ پدءَ ونت نہ کت کہ پت رٹائر بوتگ ات ،پت چوش کہ محررے بوتگ اتءُ آیاں چوشیں گنجائشے نیست ات پمیشکاوتی فیس ئِے دات نہ کت انت ءُ وانگ ئِے کپیءَ یلہ دات۔ آ زبان زانتے ات،سکیں بلاھیں فلاسفرے ات،وانگءُ زانگ ءِ سک باز ھبءُ واھگ ئِے است ات،سکیں شریں شائرے ات ءُ بلوچی ءَ سک بلد ات۔اے دورانءَ چہ سیاستءَ گوشہ نشینی ءِ توک ءَشتگ ات دگہ چستءُ ایراں کارئِے نیست اتءُ گیشتر فدا احمدی کوٹیءَ گوں کتاباں دلگوش ات۔ البت شائری ئِے کت ، سکیں وش گپے اتءُ تنزءُ مزاہ ءَ اوں سک بلد ات ءُ ھرچ ٹاپکے بہ بوتیں ،توری فلسفہءِ سرءَ،تاریخ ءِ سرءَ،معیشتءِ سرءَ ،مارکسءُ لینین ءُ اینگلزءِ سرءَ بہ بوتیں ،چرچلءُ روزوِلٹ ءُ جنگ ءِ جھانیءِ سرءَ بحث بہ بوتیں گڑا آئیءَ الّمءَ بھر زرتگ اتءُتئی زانتءُ سرپدیءِ توکءَ گیشی آورتگ ات۔
اے دورانءَ آ مالی جاورانی نگیگی ءِ آماچ ات انت بلئے فِدا احمد چوش کہ ملنگے ات،پکیرے اتءُ پیگمبرے ات،آئیءِ درور تنیگہ منء بدل خان ءَ دپ نہ کپتگءُ نہ دیستگ۔“
خان ءَ وتی ماتیں زمین ءِ شیپ ءُ کئورانی ندارگ، جنگل ءُ گیابان سک دوست بوتگ انت کہ مدام ھمانگو گشتگ ءُ آیانی نکش بندی ئِے کتگ۔منظور احمد ءِ گشگ انت کہ ”خانءَ بلوچستانءِ یک انچیں نکشھے جوڑ کتگ کہ چہ اوگانستانءَ بہ گر داں پاکستانءُ ایرانی زیر دستیں بلوچستانءَ بیا ؛آئی ءَ سجھیں ھلکءُمیتگ ،شیپءُ کوہءُ جمپ اوں یل نہ داتگ انتءُ اے انچو ھورتءُ جلوہ ناک بوتگ کہ من ھجبر چوشیں نکشہ نہ دیستگ۔اے نکشہ داں فدا شہید ءِ دورءَ مئے اوتاگءِ دیوالءِ براہ بوتگ بلے پدءَ رندءَ دُزی بوتگ۔“ چریشیءَ ھمے پدر بیت کہ آئیءَ بلوچستانءَ ترءُ گرد اوں الکاپیءَ کتگءُ بلوچستانءِ جغرافیہ ءَ سرجمیءَ زانتکارءُ بلد بوتگ۔ آئی ءَ ڈنی ملکانی سپر اوں کتگ چوش کہ ایران اِنت، آئیءَ وتی نامداریں لچہ ”دعا“(ھدا اے مگسکاں بہ گلّیں) اوں ایرانءَ نبشتہ کتگ۔باز سنگتانی گُشگ انت کہ آ ترکی ءُ افغانستان ءَاوں شُتگ۔
آئیءَ 73 یا 74 ءَ چہ آزات جمالدینی ءَ سان زرتگ ءُ وتی لبزانکی سپر بزاں شائری ءِ بندات کتگ کہ آئیءِ شائری کتابءَ آزات جمالدینی ءِ بیرانیءِ موتکی پربندے مان انت کہ جھلءَ کشک بتءَ روچےءُ روچءِ سرءَ ”ضرب“ءِ نشان جتگ کہ چریشیءَ ھمے زانگ بیت کہ خانءَ آزات جمالدینی یک رژنےءِ درور داتگ کہ آئیءِ روگءَ پد آ رژنءِ دروازگ بند بوتگ۔ بلوچی اکیڈمیءَ 2006ءُ 2022ءَ خانءِ شائری ءِ کتاب چاپءُ شنگ کتگ۔ چہ شائری ءَ ابیدآئیءَ ردانک اوں نبشتہ کتگ کہ نزآرگ لوٹ انت۔آئیءَ سیاسی سرھالانی سرءَ، ڈیہہ ءِ باندات ءِ تجزیہ ءُ نکشہ کشی اوں کتگ ۔آئیءَ وتی ھمک شئرءِ چیرءَ ھما شئر ءِ مجگ(تھیم)ءِ ھسابءَ کشک بت جوڑ کتگءُ آئیءِ شائری کتاب”برمش“ءِ اولی چاپءَ اوں دئیگ بوتگ انت۔اولی چاپءِ سرتاک اوں ھما شجھیں کشک بتانی یکجاھیں عکسے کہ خانءَ وت جوڑ کتگ۔
حاصل نورءَ منی کرءَ نام گپتگ ات کہ خان ءَگدارے اوں نبشتہ کتگ گڑا اے درگت ءَ من آئیءِ برات منظور احمد جست کت ؛آئی ءَ چوش پسو دات: ھو، منی ھیال ءَ ناگمان ءِ کِرّءَ آئی ءِ بُک لِٹ بیت بلے پکّا یات نہ انت کہ ھمے گدار ئیگ انت یا دگرےءِ۔اگں اے گدار است انت گڑا باید درجنگءُ چاپ کنگ بہ بیت۔
آئی ءَ وتی بنداتی وانگ چاہسر اسکول ءَ دربرتگ،1969 ءَ چہ ھائی سکول تربت ءَ میٹرک کتگ،انٹرمیڈیٹ چہ ڈگری کالج تربت ءَ ، پدءَ بولان میڈیکل کالج ءَ ءُگُڈی سال ءَ میڈیکل ءِ پَڑ ءَ ایمن نہ بوھگ ءِ سبب ءَ وانگ ئِےیلہ داتگ۔خان ھجبر چہ یک کارءُ جاھےءَ ایمن ءُ کرار نہ گپتگءُ آزاتیں تبءُ ھیالءِ مردمے بوتگ۔
آئیءَ 1976 ءَ چہ بلوچستان یونیورسٹی ءَ پولیٹیکل سائنس ءَ گریجویشن ،1978 ءَ ھمے پڑ ءَ ماسٹر ئِے کتگءُ پدءَ چہ ھمے یونی ءَ اکنامکس ءَ اوں ماسٹرئِے کتگ۔ ھمے دورانءَ چہ کوئٹہ ءَ سیول ڈیفنس ءِ کورس ئِے اوں کتگ، پدءَ چہ کراچی یونی ءَ انسٹیٹیوٹ آف کاسٹ اینڈ مینیجمنٹ اکاؤنٹ ءَ) CMRW(II ءُ QT DP یے اوں کتگ۔
چہ وانگءِ سرجمی ءَ پد خان پہ روزگارءَ پدءَ تربتءَ اتکگ کہ بنداتءَ بزاں 1979 ءَ UBL تربت ءُپدءَ مند ءَآفیسر بوتگ،ھمے سالءِ دسمبر ءَ ضیا ءِ مارشل لا ءِ دور ءَ سیاسی چست ءُ ایرانی سبب ءَ وارنٹ بوتگ ءُ چہ کارءَ درکنگ بوتگ۔آئیءَ ضیائی مارشل لاءءِ ھلاپءَ سکیں ترندیں گشتانک داتگ۔چہ گرپتاریءَ رکگ ءِ ھاترءَ آ چیزے وھدءَ کوہءَ شتگءُ چیر بوتگ۔ پدءَ مارچ 1981 ءَ ڈائریکٹوریٹ آف پبلک ریلیشن کوئٹہ ءَ آفیسر بوتگ بلئے چوش کہ خانءِ وتی جتائیں تبے بوتگ ءُآئیءَ یکجاگھے ءِ نندگ وش نہ بوتگ پمیشکا 1984 ءَ اے ملازمت ئِے اوں یلہ داتگ۔چریشیءَ پد آ 1985 ءَ HBL پنجگور ءَ برانچ آفیسر بوتگ۔
بلے اے درگتءَ واجہ بھرام خانءِ گشگ انت کہ ضیائی مارشل لاء ءِ دورءَ آئیءِ ماں بی ایس او ءَ چوشیں سرگرمی نیست ات ،چو البت بی ایس اوءَ گون ات گوں بلئے آئیءِ سیاستءِ وتی جتائیں دابے ات۔من آئیءِ وارنٹیءَ سرپد نیاں پرچاکہ اے دور ءَ آ منی گواہ ات ،منی ھیالءَنومبر 1979ءِ زمانگ ات کہ ضیائی مارشل لاء نوک اتکگ ات۔ما مندءَ روانکے کش اتگ ات گڑا فوجیاں منءَ گرپتار کتءُ من ماں تربتءَ فوجی آمیدگسءَ پیش کنگ بوتاں،منءَ سالےءِ سزا دئیگ بوت۔چیزے وھدءَ من تربت جیلءَ اتاں کہ اے وھدءَ حمید بلوچ اوں ھمدءَ ات۔پدءَ مارا مچ جیلءَ راہ اش داتءُ سالےءِ سزا ءَپد من آجو بوتاں۔ھما وھدءَ کہ منی پیشی بوتگ ات انت گڑا منی گواہ بوتگ۔ماھے دو ماہءَ پیشی (مقدمہ) بوتگ انت۔بھرھال اے وھدءَ منی زانتءُ سرپدیءَ نیست انت کہ وارنٹ بوتگءُ کوہءَ شتگءُ پدءَ اتکگ۔
ھمے گپ ماسٹر صمد خانءَ اے وڑءَ گشینتگ کہ ضیائی مارشل لاء ءِ دورءَ ما ریفرنڈم ءِ ھلاپءَ جاکءُ کوکار کت ،ریفرنڈمءِ پیتی پروشت ءُ دور دات انت گڑا فوج ءَ مئے لوگاں چھاپہ جت۔ من ،بھرام خان،رَزی(غلام محمد ءِ برات)ءُ دگہ بشیر نامیں سنگتے گرگ بوتیں بلے خان تتک ءُ باگزوءَ شاھو نامیں مئے سنگتے است ات ھمودءَ شتءُ ھمائی ءِ کرءَ چیر بوت۔آئیءِ وارنٹ بوتگ ءُ آ باگزوءَ شتگءُ چیر بوتگ بلکن بھرام خان بیھال انت ،اے گپاں کہ بھرام خان جنگءَ انت بوت کنت دگہ سرکپتےءِ بہ بنت۔پرچاکہ اے وھدءَ فدا احمد ءَ سک باز تچءُ تاگ،جلسہ جلوسءُ روانک کش اتءُ سکیں مزنیں روانک کش ات کہ چریشیءِ سببءَ ما یلہ کنگ بوتیں۔
1968ءَ بی ایس او جوڑ بوتگ کہ چریشیءَ پیسر کراچیءَ بلوچ سٹوڈنٹس ایجوکیشنل آرگنائزیشن ،شالءِ ھندءُ دمگاں ورناہ وانندہ گلءُ مکرانءَ مکران سٹوڈنٹس فیڈریشن بوتگ انت کہ پدءَ رندءَنومبر یا دسمبر1968ءَ یکجاگہ کتگ انت ءُ بی ایس او اڑ کتگ۔بلئے بدبھتیءَ اولی کنونشنءَ بی ایس او ءِ شیراں پٹے کپتگ ءُ آیانی درنیامءَ دگری (اختلاف) ودی بوتگ۔یک گروپےءَ وتءَ بی ایس او گشتگءُ دومی ءَ بی ایس او اینٹی سردار،بھرھال یکے گوں نیپ(نیشنل عوامی پارٹی)ءَبوتگءُ سردار عطااللہ مینگلءُ غوس بخش بزنجو ءُ ھمیشانی منوک بوتگءُ دومی کہ سردارءُتُمنی(قبائلی) رھبند ءِ نہ منوک بوتگءُ آئیءَ لس مھلوکءُ تپوی(طبقاتی) سوچءِ بنیادءَ سیاست بندات کتگءُ بی ایس او عوامی جوڑ بوتگ کہ خانءَ وتی سیاست چہ بی ایس او عوامیءَ بندات کتگ۔بلئے داں 1970 ءَ کہ نیپ گچین کاریءَ سوب مند بوتگ؛اے وھدءَ خان سیاستءَ نہ بوتگ بلکن پدءَ رندءَ بزاں 1972یا 1973ءِ زمانگءَ بی ایس او عوامی ءَ ھوار بوتگءُ ماں شالءَ بی ایس او عوامی ءِ کارگشاد اوں بوتگ۔بھرام خانءِ گشگ انت کہ آ وھدءِ بلوچ سیاستءَ خانءِ بنداتیءُ بُنکی کردے بوتگ، خانءِ سیاست شوبازیءُ پیشدارگءِ نہ بوتگ آئیءَ پگریءُ لیکہ(نظریہ)ءِ سیاست کتگ۔آ چہ مارکسءُ لیننءَ اسر مند بوتگ۔خان مئے استاد بوتگءُ ماراھمے کتاب ئِے وانینتگ انت۔۔۔
آئی ءَگیشتر بی ایس او عوامی ءِ بابتءَ نبشتہ کتگ،شاعری کتگءُ وانینتگ ۔چہ شال ءَ کہ تربتءَ اتکگ گڑا ادءَ سٹڈی سرکل ئِے اوں گپتگ ۔ادءَ نودربر ئِے لیکہی کتاب وانینتگ انت۔مارکسزمءُ لیننزمءُ ھاسیں رنگءَ راجی جیڑہ(قومی سوال)ءُتپوی جیڑہ( طبقاتی سوال) ءِ سرءَلکچرئِے داتگ،ھمیش ئِے نبشتہ کتگ انتءُ وانینتگ انت۔ من کہ چہ بھرام خانءَ خان صابرءِ چہ سیاستءَ دلپروشیءِ سبب جست کت گڑا چوش پسہ ئِے دات کہ ”ھو!اے بلاھیں ٹریجڈی یے کہ 1980ءَ رند بزاں 81،2،3ءِزمانگءَ آ چہ اے سرفیسءِ سیاستءَ دلپروش بوت،متلب ایش انت کہ آ سیاسیءُ پکری جھت ءَ دلپروش نہ بوت بلکن اے بی ایس اوانی سیاستءَ دلپروش بوت۔آئیءِ ھیال ھمیش ات کہ بی ایس او چوش کہ سٹوڈنٹس آرگنائزیشنءُ ملٹی کلاس تنظیمے،اے بلوچستانءَ قومیءُ طبقاتی جدءُ جھد کت نہ کنت۔پرچاکہ ایشانی مردم وان انتءُ پدءَ رو انت ڈپٹی کمشنرءُ تحصیل دار بنتءُ دگہ دگہ اُگدہ گر انتءُ پدءَ استحصال کن انت۔آئیءِ ھیال ھمیش ات کہ ما نوکیں پارٹی یے اڑ بہ دیئیں ءُ آ پارٹی انڈرگراؤنڈ بہ بیتءُ ریولویشنری کریکٹرے بہ بیتءُ ریولویشنری کریکٹرءِ یک سلسلھے بہ بیت۔پرچاکہ آئیءِ سیاسی مئیل گیشتر گوں خیربخش مری ءَ بوتگ۔گڑا آئیءَ وتی ھمے واب ءُ ھیالاں گواچنی رنگ دئیگ ءِ ھاترءَ یک انڈر گراؤنڈ تنظیمے جوڑ کت۔آئیءِ توکءَ مارا اوں ھوار کت،چوش کہ من ، ڈاکٹر یاسین،غلام محمد ، مجید نامیں سنگتے،ءُ دگہ لھتیں سنگت چہ تمپءَ ءُ دگہ بازیں ھوار بوت انت۔بنداتءَ پارٹیءِ نام”جنز“ اتءُ پدءَ رندءَ مٹ ئِے کتءُ ”برمش“ کہ انوں آئیءِ کتاب ءِ نام انت ؛ایرئِے کت۔آئیءَ یک باز بھتریں کانسٹیٹیوشن یے اوں نبشتہ کت۔آ وھدءَ کہ آئیءَ یک ریولویشنری پارٹی یےءِ پروگرام کہ نبشتہ کتگ اتءُ پدءَ باز وھدءَ رند کہ ما چار اِت کہ دگہ باز مردم ءَ اوں نبشتہ کتگ ات بلے چوشکہ خانءَ نبشتہ کتگ ات اے دگرانی آ وڑ ءَ نہ ات انت۔چوش کہ جمّہ خان کہ یک وھدے عراقءَ بوتگ اتءُ پدءَ دبئیءَ شتءُ داں ھمودءَ بیران بوت؛آئیءَ اوں نبشتہ کتگ ات،ماکہ دوئیں دیم پہ دیم کت انت داں خانءِ سک باز زبردست ات۔بلے خان وتی اے جھدءَ سوب مند نہ بوت پرچاکہ آئیءِ ھمراہ دگہ دگہ جاگھاں روان بوت انتءُاے کار پہ برجائی نہ منت۔گڑا چار اِت ئِے کہ اے وڑ ءَ کار نہ بیت۔پمشکا یلہ ئِے داتءُ وتی شاعریءِ نیمگءَ اتک۔پدءَ شالءَ شتءُ وتی روزگارءَ دلگوش بوت۔گڈی وھداں بزاں 1985،84ءِ زمانگءَ کہ ما ڈنءَ اتیں ،1984ءَ بی ایس اوءِ کنونشن یے ماں شال ءَ بوتگ اتءُ ما اتکگ اتیں ۔چوش کہ من ،فدا احمدءُ اکرم دشتیءُ دگہ بازیں۔۔ ۔ اے وھدءَ خان اوں شالءَ کارءَ اتءُ ھمودءَ ھوٹلےءَ داشتگ ات ئِے۔ما کہ گوں آئیءَ گندءُنند کت گڑا آئیءِ گشگ ھمیش ات کہ اے شوشاھاں پائدگ نیست،باید ھمیش انت کہ مردم یک نظریاتی،پکریءُ ریولویشنری کریکٹریں آرگنائزیشن یے ءِ نیمگءَ بروت ءُ ھما کارءَ بہ کنت۔اے وھدءَ کہ آئیءِ دیم ءَ ھما کتاب ایر ات انت آ گیشتر چے گویراءِ کتاب ات انت ءُ ھمیشاں وانگ ءَ ات۔
دگہ جستے کہ خان صابرءُفدااحمد ءِ درنیامءِ اختلافات ءِ سبب چے بوتگ انت گڑا ایشیءِ پسہءَ بھرام خانءَ گشت کہ چوناھا وَ آ دویں برات بوتگ انتءُ دویں سکیں وانندگءُ زانتکار بوتگ انت۔بندات ءَ بی ایس او عوامیءِ دورءَ دویں یکجاہ بوتگ انت ،آیاں ماں تربتءَ یکجاگہ سٹڈی سرکل گپتگ۔برے خانءَ مردم وانینتگ انتءُ برے فدا احمد ءَ۔۔۔آ یک انچیں دورے ات کہ خان،فدا احمد،محمد امین،مولابخش اوں برے برے چہ کراچیءَ اتکگ، بی ایس اوءِ کارگسءَ نشتگ انتءُ علمیءُ فکری باوست بوتگ ۔ 1980ءِ زمانگءَ رند ما دیست کہ فدا احمد ءُ خانءِ درنیامءَ سیاسی اختلافات ودی بوت انت۔آئیءِ بُنکی سبب ایش ات کہ فدا احمد گوں بی ایس اوءَ وابستگ اتءُ آ گوں بی ایس او ءِ سنگتاں ھمے جھد ءَ ات کہ ما پدءَ بی ایس او ءَ یکجاہ ءُ یکمُشت بہ کنیں ءُ پدءَ آ دگہ جیڑھاں دیمءَ بہ بریں بلئے خان اے دورانءَ چہ بی ایس اوءِ سیاستءَ دلپروش ات ءُ آئی ءِ گشگ ھمیش ات کہ بی ایس او یک ملٹی کلاس آرگنائزیشن یے ءُ آشوبی جدءُ جھد کت نہ کنت۔پمیشکا مارا دگہ راھےءِ نیمگءَ روگ لوٹیت۔ما یک زیرزمین آشوبی کردءِ گلے جوڑ بہ کنیں ءُ ھمائیءِ ساھگءَ وتی راجی ءُ تپوی سیاستءَ بہ کنیں ۔اے وھدءَ کہ آ چہ بی ایس او ءِ سیاستءَ نا وش اتءُ آئیءَ ھمے گشت کہ اے وھدءِ زوال کنگ انت،ایشیءِ توکءَ آشوبی کارکردگی نیستءُ اے دیمءَ شت نہ کنتءُگیشتر موہ گیری(موقع پرستی)ءِ جاور دیمءَ رو انت۔ھمے نکتہانی سرءَ خانءُ فدا ءِ سکّیں بگیری(شدید اختلافات) بوتگ انتءُ آ سک برز اوں شتگ انت۔فدا احمد ءَ ھمے گشتگ کہ تو بی ایس او ءِ بگیرءَ چستءُ ایرکنگءَ ئے ءُ مردماں باپرینگءَ ئے۔تو ھچ کت نہ کنئے بلکن چریشیءَ بی ایس او ءَ گیشتر نکسان رسیت۔بلے خان ھچ وڑءَ دلجم نہ بوتگءُ گڈیءَ آئیءَ وتی راہ جتا کتگ۔۔۔
خانءِ بیگواھیءِ گپ انگہ تچکءُ پدر نہ انت بلئے گمان ھمیش انت کہ آ گوں رپکءُ مکراں برگ بوتگ ءُ رندءَ آئیءِ سرءَ چونیں نوبت گوستگ انت ھچ زانگ نہ بیت۔ پرچاکہ آ تچکءَ آجوئی پسندیں مردمے بوتگءُ زانتءُ علم ءِواھند بوتگ،بدواھاں ھجبر وش نہ بوتگ کہ بلوچءَ چوشیں سری ئیں مردم بہ بیت کہ آ بلوچءِ زھنیءُ سمائی رُشتءُ ردوم ءَ بہ کنت۔
واجہ منظور احمد ءِ گشگ انت کہ من دسمبر 1986 ءَ کراچی ءَ شتگاں کہ خان بینک ءِ ٹریننگ ءِ درگت ءَ ھمودءَ بوتگ ءُ ھوٹلےءَ داشتگ ئِے، من آئی ءِ ھوٹل ءَ شتگاں بلے آ ھوٹل ءَ نہ بوتگ گڑا من کلوھے ایر کتگ کہ خانءَ بہ دیئے ات ئِے کہ من سُھب ءَ پدءَ کایاں، دومی سُھب ءَ کہ من شتگاںءُ خان ءِ جُست کتگ گڑاآیاں گُشتگ کہ خان ءَ check out کتگ ۔
آئیءِ شائری ءِ کتابءِ پُشتءَ سنگت رفیقءَ گڈسرءَ نبشتہ کتگ کہ دسمبر 1986ءَ آ چہ بنکءِ نوکریءَ دزکش بوتگءُ دراھیں کاگدءُ کتاب،پاسپورٹ،قومی شاختی کارڈ لوگءَ دیم داتگ انتءُ وت داں روچء مرچی بیگواہ انت۔
رزاق نادرءَ وتی اردوءِ یک نبشتانکے کہ شہید فدااحمد ءِ بابتءَ انت؛روتاک ”انتخاب“ءَ شنگ بوتگ۔آئیءَ نبشتگ:”چہ 2مئی 1988ءَچار پنچ ماہ پیسرءَمن گوں فدا شہید ءَ ماں کراچی ءَ لیاریءِ فٹبال گراؤنڈ ءَ راہ رواجی دُچار کپتاں گڑا فدا شہید ءَ چہ من وتی مستریں برات بزاں ڈاکٹر خان محمد صابرکہ ما سنگتاں آ چہ دوستی ءَ ”خان“ توار کتگ کہ آ دیمروی دوستیں لبزانکءِ درگتءَ منی استاد ات؛فدا ءَ منءَ آئیءِ بابت ءَ جست کت بلئے من وتءَ انچو پیش داشت کہ من ھچ ءَ سرپد نیاں آنکہ من کمے کمے سرپد اتاں۔گڑا آئیءَ گشت کہ خان صابر چہ بیگواھیءَپیسر ماں کراچیءَ یک بنکےءَ کارءَ بوتگ کہ گوں لغاری دوستےءَ پہ سئیلءُ سوادی ڈیرہ غازی خانءَ شتگ ءُ چہ ھمودءَ بیگواہ بوتگ۔پدءَ لھتیں وھدءِ گوزگءَ پد چہ کراچی ءَ آیوکیں تربتءِ بسےءَ آئیءِ بسترءُ دگہ سامان اتکگ انت۔
گوں خان صابرءَ منی پجاروکی 1973ءَ بوتگ کہ اےوھدی من خضدار کالجءَ تھرڈایئرءَ وانگءَ اتاں ۔وھدے بی ایس او (عوامی)ءِ لھتیں سنگت ڈاکٹر تاج گچکی (چیئرمین)،ابولحسن(صدرکوئٹہ زون)ءُ ڈاکٹر خان صابر تنظیمی دورھےءَ خضدارءَ اتک انت کہ سنگتاں آ ھاسٹلءَ نادینت انت۔شامءَ پد ھمے کوٹی ءَ میٹنگ بوت،تنظیمیءُ تعلیمی جیڑھانی سرءَ گپءُ تران بوت۔سھبءَ آ پہ کوئٹہ ءَ رھادگ بوت انت۔خانءَ گوں من وتی سنگتی برجاہ داشت۔مئے درنیامءَ کاگدءُ کراچ برجاہ بوت انت کہ چریشاں منی زانتءُ سرپدی ودان بوتءُمئے دوستی اوں مھکم بوت۔آیک وانندگیں مردمے اتءُ بلوچیءِ شریں شائرے ات۔ بلے چہ فدا احمد ءِ تبءَ آئیءِ تب چپ ات۔آ باز رنگیں تبءِ مردمے ات۔پمشکا یک کارے ناسرجم کت ئِےءُ دومی دستءَ گپت ئِے۔ بنداتءَ ڈاکٹری ونت ئِے ،میڈیکلءَ دو سے سال ببا دئیگ ءَ پدانفارمیشن آفیسرے بوت،پدءَ آئیءِ دلءَ آڈٹ ءُ اکاؤنٹس ءِ ھبناکیءَ جہہ جتءُ بنکءَ شت ءُ کراچی ءَ نشت۔چہ ھمودءَ لغاری سنگتےءِ ھمراھیءَ ڈیرہ غازی خان ءَ شتءُ ھمودءَ بیگواہ بوت۔گوں آئیءَ چونیں وئیلے بوتگ زانگ نہ بیت۔“
بلئے ڈیرہ غازی خان ءِ روگءُ بیگواہ بوھگءِ گپءَ آئیءِ کھول منّگءَ نہ انت۔اے بابتءَ من آئیءِ برات منظور احمد جست کت آئیءَ گشت مارا چوشیں ھچ وڑیں سرپدی نیست انت۔فدا احمد ءَ اوں چوشیں گپ نہ جتگ،آئیءِ شاگردءُ ھمراہ بھرام خان ءَ اوں اے گپ رد کت۔گیشتریں مردم آئیءِ بیگواھیءِ جاگہءَ کراچی گشگءَ انت کہ آئیءَ پیسرءَ وتی اُردءُ پتینک فدا احمد ءِ ڈسءَ چہ کراچیءَ ماں تربتءَ راہ داتگ انت کہ چریشیءَ مردم یک اندازگے ھمے جت کنت کہ آئی ءَ چہ پیسرءَ وتی سوڑگءُ پیسلہ کتگ انت ۔پرچاکہ اناگتی بیگواھیءُ آوار جنگءِ وھدءَ کس وتی اُردءُ ساماناں راہ دات نہ کنت یاکہ کسےءَ آ گوں ریپکاری ،دروہ ءُ مندر جاگھے برتگءُ چہ ھمودءَ دزگیر کتگ یا کنائینتگ۔اے سجھیں گپ اندازگ ءُ کیاس انت،اسل زانگ نہ بیت کہ آ چے وڑیں ویلےءِ آماچ بوتگ یاکہ انچیں ملکے ءَ شتگ ءُ انچیں میتگءُجاھےءَسرئِے کپتگ کہ پدءَ اتک ئِے نہ کتگ۔بھرھال اے چیز ءِ ھچ وڑیں سوجءُ گواھی نیست انت۔اگں آ زمانگءَ گیشیں پولکاری بہ بوتیں بلکن شرتریں آسرے دراتکگ ات؛البت شہید فدا احمد ءَ سک باز تچءُ تاگءُ جستءُ پرس کتگءُ ھَندیءُ ڈنی ھالتاکاں اوں نبشتہ کتگ بلئے ھچ وڑیں سوج نیاتکگ۔
**اے نبشتانکءِ سرجم کنگءَ واجہ منطور احمد،حاصل نور،ڈاکٹربدل خان،بھرام خان،ماسٹر صمد بلوچءُ خانءِ کتابءَ کمک زورگ بوتگ۔
دلگوش: اے نبشتانکءِ پی ڈی ایف فائل ادا ہم دست کپیت!
