لیکوڑءِ جیڑہ
ندکار; انام رزا
ہمگام آزمانک
مرادءَ کوپے چاہ تنگ اِت، چادر بڈ ءَ کت ءُُ چہ کنوری ءَ درآتک، دیم ئِے گوں وتی لوگبانک ءَ کت کہ روتاپ ءَ روتی ئیں تھت ءِ سر ءَ نشتگ اَت ءُُ گد دوچگ ءَ اَت۔
’’شبیر ءِ مات، من مرچی رواں داکتر ءِ نیمگ ءَ من ءَ نپر ئِے کتگ اَت کہ سبارگ ءَ منی داوت ءَ ئے۔ تو شبیر ءَ چہ واب ءَ پاد کن ءُُ بہ گْوش رمگ ءَ شان ءِ دیم ءَ برزاد کن، من جھل اسر ءَ پد ءَ رواں سر دیان ءُُ کاران اش‘‘۔
مراد ءُُ داکتر سکی ءُُ ماسٹر رھیم بکش ءُُ ملا براھیم چہ کسانی ءَ سنگت ءُُ دوست بیتگ اَنت۔
آیاں ونت ءُُ ملا ءُُ ماسٹر ءُُ داکتر جوڑ بیت اَنت۔بلے مراد ءَ وانگ ءِ کدرت ءُُ تاگت نیست اَت کہ آئی ءِ پت نیزگار ءُُ لنگڑیں شوانگے اَت، پد ءَ آ کسان اَت کہ پت ءِ ساھگ چہ آئی ءَ سست۔ لوگ ءِ ڈبہ ءُُ زمہ واری پد ءَ واری ءُُ لنگڑی ءَ آئی ءِ سر پہ شوانگی ءَ کپت۔
داکتر ءِ اوتاک ءَ ملا ءُُ ماسٹر پیسر ءَ نشتگ ات اَنت۔ آئی ءَ سلامے دا ت ءُُ ُ دست ءُُ دروت بیت اَنت۔
’’داکتر تو مرچی چتوری مارا یات کتگ‘‘؟
آئی ءَ کمرزانی جت ءُُ درائینت۔
’’ھو… واجہ ما شما چہ کسانی ءَ سنگت ءُُ دوست بیتگ ایں ،بلے وھد ءَ مارا سست ءُُ یک یک کت۔مرچی من ھما وھد ءِ ترانگاں کپت آں دل ءَ گْوشت گوں شما دیوان ءُُ نیادے بہ کناں وھدیگی یاتے تازگ بیت۔ پد ءَ مرچی Sunday اِنت، منی hospital ءَ ھم چُٹی اِنت ماسٹر ءِ ھم اسکول ءَ چٹی اِنت ،مولوی ساھب وَ چوناھا سھبانی سر ءَ پارگ اِنت‘‘۔
داکتر ءَ وتی چشمک در کت ءُُ ٹیبل ءِ سر ءَ ایر کنان ءَ پسو گردینت۔
’’ھو ڈاکٹر ساھب، سک شر کتگ مرچی کسانی ءِ یاتے تازگ بیت ما ھم دیر اِنت گوں شما ھم دیوان نہ بیتگیں‘‘۔
ملا ءَ وتی ریش سمار ت اَنت ءُُ گْوشت۔
’’ڈاکٹر ساھب ھال کن مرچاں من تئی ’’تخلیقاں‘‘ گندگ ءَ نہ آں لکگ ءَ نہ ئے زاناں‘‘؟
ماسٹر ءَ دیم گوں ڈاکٹر ءَ کت ءُُ جست کت۔
’’نبشتہ وَکنگ ءَ آں بلے hospital ءِ کاراں گیشتر busyآں time نہ رس ایت پمیشکا چہ پیسری وڑ ءَ کم تر نبیساں‘‘۔
داکتر ءَ وتی ھبر دراج کش دات اَنت ءُُ پسو دات۔
’’مولوی ساھب! من اش کتگ کہ تو ’’عربی‘‘ کتابے بلوچیءَ translate کنگءَ ئے باریں complete کتگ‘‘؟۔
داکتر ءَ چہ ملا ءَ جست گپت۔
’’جی ھو… ڈاکٹر صاحب.. من انچو ارادہ کتگ ات بہ توکل ءِ ’’خدا‘‘.. بلے مرچاں مئے ادیباں دگہ مسلھے چست کتگ.. من وتی کتاب پہ کمپوزنگ ءَ داتگ اَت، گْوشت اِش کہ تئی لک اتگیناں’’ عربی ءُُ فارسی ءِ حروفِ تھجی‘‘ مان اَنت ما اشاں درکنین ءُُ بیست ءُُ پنچ ’’حروف‘‘ زیریں۔ من گْوشت گڑا منی کتاب ءَ بل اِت‘‘۔
’’مولوی ساھب! بیست ءُُ پنچیں’’ حروف‘‘ سید ھاشمی ءِ رد ءُُ بند داتگیں ’’رسم الخط‘‘ ءِ حروف اَنت آ دوازدھیں’’ حروف کہ عربی ءُُفارسی ءِ حروف‘‘ اَنت آیانی ھمتواریں’’ حروف‘‘ گیشینتگ اَنت۔ دری’’ حروفانی‘ زیرگ ءِ زرورت نہ اِنت‘‘۔
ماسٹر ءَ دیم ءَ ٹیبل ءِ سر ءَ ایریں نیبگاں چہ موزے چست کت ءُُ گْوشت۔
’’ناں،بابا! ناں…..ما آ ’’حروفاں‘‘ چتور دور دات کنیں کہ مارا چہ بنیاد ءَ گون اَنت ۔پد ءَ اے بیست ءُُ پنچیں’’ حروف‘‘ یک زبانے ءِ لوٹ ءُُ گرزاں پورا کت نہ کن اَنت۔ ڈاکٹر تو چے گْوش ئے اے بارہ ءَ‘‘ ؟
ملا ءَ وت ءَ گیگ تر کت۔
’’اے شریں discussیے بھرھال من گْوشاں رومن چہ درستاں standard تر اِنت من اے’’ عربی‘‘ alphabet آں accept نہ کناں۔دنیا ءَ ’’ترقی‘‘ کتگ ما انگت نشتگیں ’’عربی ءُُ فارسی‘‘ alphabet آنی سر ءَ انگلش advanced زبانے دنیا ءِ گیشتریں مردم انگلش سرپد بنت پد ءَ writing ءَ ھم سبک تر ءُُ وش تر اِنت۔ اے زمانگ ءَ کے ننداِیت نکتہ زبر ءُُ زیر جنت‘‘۔
داکتر ءَ چپیں دست وتی بچ کوٹیں سر ءَ سماران ءَ وتی دیدانک گْوشت اَنت۔
’’رومن شر اِنت بلے چو جلدی رواج نہ گیپت۔ مئے کر ءَ اربی سیاھگ رواج گپتگ ،پد ءَ دگہ نوکیں رسم الختے رواج دیگ جنجال پیداک کنت۔ بلوچی ءَ ھر کتابے کہ لکگ بیتگ درست اربی سیاھگ ءَ لکگ بیتگ اَنت، رومن ءِ رواج دیگ باز مشکل اِنت۔ من گْوشاں سید ءِ گیشینتگیں راھبند چہ درستاں مئیاری تر اِنت‘‘۔
ماسٹر ءَ وتی کلم دپ ءَ کت ءُُ وتی دیدانک درشان کت اَنت۔
’’سید ءِ راھبند ءَ من’’ قبول‘‘ نہ کناں، من گْوشاں’’ عربی‘‘ ءِ تمامیں ’’حروف ‘‘زیرگ بہ بنت۔ سید ءِ زمانگ ءَ مولانا ’’خیر محمد‘‘ ندوی ساھب،’’حاجی عبد القیوم ‘‘ءُُ دگہ بازیں دانشورے بیتگ ، آیاں پرچا ’’عربی حروفانی‘‘ درکنگ ءِ گپ نہ کتگ‘‘۔
ملا ءَ ’’خیر محمد ءِ،،خ،، ءِ باریگ ءَ چو شاھکارگے ءِ رنگ ءَ ءُُ ’’صاحب ءِ،،ح،، ءِ باریگ ءَ وتی گٹ زور پر دات ءُُ مار توسگو بوت۔
’’ناں اگاں’’ عربی‘‘ alphabet آں زیرئے گڑا سید ءِ راھبند شر اِنت،بلے نامانی بدل کنگ ءَ من ھک ءَنیاں ‘‘۔
داکتر ءَ پد ءَ وتی دیدانک گْوشت اَنت۔
’’حقِ توئے….. ڈاکٹر صاحب.‘‘ اچا گپ ھمیش اِنت.. من گوشاں نامانی ’’حروفاں‘‘ کہ شما بدل کن اِت گڑا آیانی ’’معنایانی تہ ءَ تغیر ءُُ تبدل‘‘ کیت۔آیانی’’ معنی‘‘ پھک بدل بنت، لھتے انچیں نام ھست آیاں بدل بہ کن ئے ’’کفری‘‘ ءُُ شرکی معنا دے اَنت گڑا ما چتور اے نامانی بدل کنگ ءَ ’’قبول‘‘ کن ایں۔ سید ھاشمی ءَ نامانی بدل کنگ ءِ وَگپ نہ کتگ‘‘۔
ملا ءَ داکتر ءِ گپ وش بوت اَنت ءُُ وت ءَ گیگ تر ئِے کت۔
’’نامانی معنا‘‘ بدل نہ بنت شما کجام گپ ءِ بنیاد ءَ گْوش ئے کہ معنا بدل بنت؟ وھدیکہ تو کلمہ ءِ اسمے یا’’ فعلے‘‘ ھما زبان ءَ ادا کن ئے آئی ءِ ’’معنا‘‘گوں ھما زبان ءَ بندوک بیت۔ گْونڈیں مسالے ترا دیاں’’ عربی حروف تھجیانی‘‘ تہ ءَ’چ‘ نیست ’چاکر ‘بلوچی نامے بلے’’ عرب‘‘ چاکرءَ شاکر گْوش اَنت۔ پرچا کہ آیانی گٹ ءُُ گلوءَ ’چ‘ درنئیت۔گڑا اے اسم ماں’’ عربی‘‘ املا ءَ چاکر ناں بلکیں شاکر ءِ’’ معنا‘‘ ءَ دنت۔
ھمے پیم ءَ ،،علی،، عربی نامے بلوچی ءَ،،ع،، ءِ توار ادا کنگ نہ بیت پمیشکا بلوچیءَ’’ علی ءِ ع‘‘ گوں الپ ءَ بدل بیت ءُُ الی نبیسگ بیت ءُُ الی ءِ’’ معنا‘‘ ءَ دنت‘‘۔
ماسٹر ءَ وتی منانک دات اَنت ءُُ ملا سرپد کنگ ءِ جھد کت۔
’’بابا اے دین ءُُ ’’ شریعتی‘‘ مسلہ اِنت دین ءِ راہ سک بارگ اِنت شما پرچا سرپد نہ بہ اِت۔’’ عربی‘‘ مذھبی زبانے،،عبداللہ،، ءَ گوں الپ ءَ بہ لک ئے توبہ’’ نعوذبااللہ‘‘ مئے دست ءَ اے وڑ نہ بیت ۔باندا شما ’’قرآن شریف‘‘ ءِ آیاتاں بدل کن اِت‘‘۔
ملا برانز گپت۔
’’بھرھال من گْوشاں رومن چہ درستاں بھتر اِنت۔بلوچی سیاھگ ماں رومن ءَ complete بوت کنت، سید ءَ ھم انچش گْوشتگ‘‘۔
داکتر ءَ گلاسے آپ ایر ریتک ءُُ گْوشت۔
’’واجھاں ….. من ءَ اجازت دے اِت من چار گپ بہ کناں‘‘؟
مراد کہ چہ آیانی گپاں بور ءُُبے وار اَت وتی ھاموشی ئِے پْروشت ءُُ گْوشت ئِے۔
’’ھو بہ گْوش باریں تو ھم وتی گپاں بہ کن‘‘۔
ملا ءَ کمو ریشکند اِت۔
’’من شمئے گپاں شر شر سرپد وَنہ بیتاں کہ من ءَ تالیمے وَ نیست بلے چار گپ کناں کہ من ءَ اوپار نہ روت۔
آئی ءَ وتی کمرزانی بوتک ءُُ گیگ نشت۔
’’منی مستریں بچکو ملا ساب تئی مدرسہ ءَ وانگ ءَ اِنت۔ نام ھدا کران شریپ ئِے ھتم کتگ۔لوگ ءَ کہ کیت بڈے بڈے کتاب ئِے گون۔
یک روچے من گْوشت مئینچو…وتی کتاب ءَ بہ وان ءُُ مارا بہ گْوش گوں۔
درائینت ئِے .. منی پے.. اے کتاب اربی اَنت بلوچی نہ اَنت کہ تو سرپد بہ بہ ئے۔
منی کستریں بچکو جنکو ءِ پشتی ماسٹر ساب تئی اسکول ءَ وانگ ءَ اِنت ۔ یک روچے آئی ءِ مات ءَ گْوشت..بابل بز ءَ چہ لوگ ءَ در کن۔ زھر گپت ءُُ گْوشت ئِے .. اے بزے نہ اِنت بکری یے… پد ءَ من ءَ چہ وتی کتاب ءَ بزی اکسے پیش داشت ءُُ گْوشت ئِے ۔
ماسٹر ءَ مارا گْوشتگ ب..سے.. بکری۔
داکتر ساب…. یک روچے منی لوگی وش وش نہ اَت من تئی ھسپتال ءَ راہ دات وھدیکہ پد ءَ واتر آتک من جست کت کہ داکتر ءَ چے گْوشتگ ۔ گْوش ایت ھرام بہ بات کہ من داکتر ءِ گپاں سرپد بہ باں بس بلک پریشر بلک پریشر ئِے کتگ آ دگہ ھبراں من ھرام بہ بات کہ سرپد بہ باں‘‘۔
مراد ءَ پد ءَ وتی کمرزانی جت۔
ملا ءَ وتی سر چست کت ءُُ داکتر ءِ نیمگ ءَ چار اِت ءُُ داکتر ماسٹر ءِ چمانی تہ ءَ چارگ ءَ اَت۔
دنا وھدی داکتر ءِ گْونڈو آتک ءُُ درائینت ئِے … ڈش تیار اِنت۔
