ھمگام بلوچی
دوھمی بَھر
نبشتہ کار: ابدلستار بُگٹی
چوناھیگا ما پیسر ءَ ھم گْوشتگ کہ اولی میان اُستمانی جنگ ءَ رَند ءَ کُرد راج ءِ ڈیھ دِگریں ملکانی تہ ءَ چُنڈ چُنڈ ءَ پُلگ بیتگ۔ یک بَھرے ماں زِرباری ءُ رودرآتک ترکی ءِ لاپ ءَ، دومی بَھر گوریچی ایران ءَ، سیمی بَھر ماں گوریچی ایراک ءُ چارمی بَھر گوریچی شام ءِ زیردستی ءَ دور دیگ بوت انت۔ پہ یکدومی ءَ شَور ءُ سلاہ ءِ ءُ سیاسی کُمکّ کاری ءِ ھاتر ءَ تیوگیں کردانی یک بلاھیں یکمشتی ئیں سیاسی گَلے ھم ھست نام ئِے KCK( کوماں سوھوکان کُردستان Kurdistan community of Union) انت ءُ اے گَل ءِ توک ءَ ایراک، ترکی، ایران ءُ شام ءِ کُردانی لس مھلوک ءُ سایسی رھشون ھوار انت۔ گَل ءِ مول ءُ مراد پہ یک آجوئیں شھگانیں کُردستان(Greater Kurdistan) ءِ جُھد ئیگ انت، کُرد راج ءِ لاپ ءَ آگاھی یے دیگی انت کہ مئے وتن شھگانیں کُردستان ءَ ابید ھچ نہ منّگی انت۔ گچینکاری ءِ رِد ءَ KCK ءِ پاگواجہ زبیر آھدر، مجلِس ءِ مزن مُرات کریلان ءُ سمِل بیاک دومی مزن بیتگ انت۔
چوناھیگا KCK ءِ سَسّا ترکی ءِ زیردستیں کُرد رھشون ابداللہ اوکلین ءَ داتگ کہ ھمک ایردستیں ءُ دزگیریں کرد راج یک یک ءَ ایراک، ترکی، شام ءُ ایران ءِ زیردسی ئیں سانکلاں سِندان کن اَنت ءُ وھدے کہ وتواجہ بِہ بنت پد ءَ یک یکمشتیں اُلسانی استانے بزان Confederalism Democratic ءِ رِد ءَ شھگانیں کُردستان ءِ آجوئی ءِ جار بِہ بیت ءُ آئی ءِ توک ءَ تیوگیں کُرد دمگ ءُ ملک ھوار بِہ بنت۔
گڑا اے درگت ءَ KCK ءَ وتی مردمانی گَل پہ اے مول ءُ مراد ءَ کہ ماں کُردانی ھمک دمگاں توری اراک ءُ ایران ءِ نیمگ ءَ بِہ بنت ءُ توری شام ءُ ترکی ءِ نیمگ ءَ ھمک دمگ ءُ ملکاں ایرگیج اش کتگ اِنت کہ اوداں کرد راج ءَ را آگاھی بِہ بیت کہ ما یکمُشت ایں ءُ ما وھدے وتواجھی ءَ پچ گِر ایں گڑا پد ءَ دومی براتانی کُمکّ ءَ کن ایں کہ آ چہ کوزھگیریں ملکانی سانکل ءُ زمزیلّ سِندان کن انت ءُ رند ءَ ھواری ءَ آجوئی ءِ جار گْوشگ بیت۔
انچوش کہ ایراکی کُردستان ءِ لاپ ءَ PCDK (پارٹیا کریسرا ڈیموکریٹک کُردستان) نامیں بنجالے شپ روچ کرد چاگردی ءَ سرپدی، آگاھی ءُ کلوہ ءُ سکین دیگ انت کہ بے ترکی، شام ءُ ایران ءِ زیردستیں کُرد برات ءُ گُھاراں ما نہ سرجم ایں بزاں ما سیوگ ءُ چورو ایں ءُ میان اُستمان ءِ مُچّی ءَ مئے ھچ بستار ءُ ارزشتے نہ بیت داں وھدے ما ئکمشت مہ بَہ ایں۔ وھدے کہ ھماں کرد کہ ترکی، شام ءُ ایران ءِ چَنگُلانی تہ ءَ انت آ ھم وتواجہ بنت گڑا ما آجوئی ءِ جار جن ایں ءُ مئے میان ءِ سیم سر دِرگ بِہ بنت۔
ھمے وڑ ءَ ایران ءِ لاپ ءَ PJAK(پارٹیا جینا آزاد ءِ کردستان) ماں انگریزی ءَ The Free Life Party of Kurdistan گْوش انت ئِے پہ شھگانیں کردستان ءِ آجوئی ءَ کرد چاگردی ءَ تپاکی ءُ یکمشتی ءِ سرسوج دیگ ءَ اَنت۔ ھمے درُشماں ترکی ءِ توک ءَ کردانی سیاسی گَل PKK ءُ آئی جنگولی گَل HPG(ھیزن پارستینا گَل) ءُ ماں شام ءَ PYD(پارٹیا یاکیتی ءِ ڈیموکریٹک) ءُ آئی جنگولی گَل YPG(یکینیان پارستینا گَل) پہ اے مول ءُ مراد ءَ جُھد ءَ اَنت کہ ھرچ یک وتواجھی رند یک جتائیں استانے ءِ منّانکی ءِ درشان کنت بلے آجوئی ءِ جار آ وھد ءَ جَنّگ بِہ بیت وھدے تیوگیں کُرد چہ زوراکیں ملکاں یلہ ءُ آجو بنت۔ اے باوست ءَ زور اش دے اَنت باید انت ونڈ ونڈ مہ بَہ ایں بلے وتواجھی ءَ رند وداریگ بِہ بَہ ایں کہ دِگریں کُرد ھم وتواجھی ءَ سوبین بِہ بنت پد ءَ شھگانیں کُردستان ءِ آجوئی ءِ جار ءَ بِہ جن ایں۔
چوناھیگا KCK ءِ سَسّا ترک کردانی سیاسی گَل پی کے کے ءُ آئی ءِ جنگولیں گَل HPG کارمستر ابداللہ اوکلین ئیگ انت کہ ھما ترکی ءِ ھلاپ ءَ لھتیں دَھکاں جنگَ ءَ انت۔ ترک کردانی پی کے کے ءُ مردانی جنگولی گَل HPG ءُ پی کے کے ءِ زالبولانی جنگولی گَل YJA-3STAR شام ءِ سیاسی گَل PYD ءُ آئی ءِ جنگولی گَل YPG ءُ زالبولانی جنگولیں گَل YPJ ءِ نیام ءَ یک بلاھیں شور ءُ سلاہ، سیادی ءُ کُمکاری ھست انت۔ بلے بژن ءِ ٹَوک انت کہ پی کے کے ءِ جنگولی گَل HPG ءِ ایراکی کُردانی گوں ھاسیں کُمکی نہ انت۔ ایراکی سیاسی گَل KDP ھمائی ءِ مستر مھسود بارزانی انت، ترکی ءِ باز منّوکے ءُ ترکی سرکار ءَ 1974-75 ءِ ایراک کرد جنگ ساھتاں کردانی ھاسکن مھسود بارزانی ءِ پِت ھُدامرزی مستپا بارزانی ءِ واھر دتگ پمیشکا ترکی ءِ دژمن پی کے کے ءَ کُمکّ ءُ واھر ئِے نہ کن اَنت بلے ایراکی کردانی سیاسی گَل PUK ءِ پاگواجہ جلال تالبانی ءُ آئی ءِ نیمگی پشمرگا ترکی ءِ ھلاپ ءَ کمین ءُ باز گوش ئے برے برے پی کے کے ءُ HPG ءَ واھر دنت۔
ترکی ءُ شام ءِ ھما سیم سراں کہ دوئیں نیمگ ءَ کرد میزران انت ایشانی میان ءَ یک بلاھیں تپاک ءُ یکمشتی ھست گوں یکدومی ءِ واھر ءُ کُمکّ ءِ سَوباں وتی دژمناں بزاں ترکی ءُ شام دوھینانی ھلاپ ءَ شپ ءُ روش جنگ ءَ انت ءُ بازیں جاھاں بلاھیں سوب اش زورتگ انت۔
پی کے کے ءِ جنگولی گَل HPG ءُ زالبولانی جنگولی گَل YJA-3STAR ءِ شام ءِ شھر ءُ دمگ آپرین ءُ روجاوہ ءَ باز جْوائیں واگے ءُ ھاٹیگے ھم ھست ءُ اود ءَ ترکی پوج ھمک روچ لٹ ورگ ءَ انت۔
نی ما باسکاں ترکی ءِ ھلاپ ءَ کردانی جُھد ءِ بابت ءَ سرپدی دے ایں کہ چون چہ دْراجیں وھدے ءَ کُرد تُرکی ءِ وڑیں یک آسودگ ءُ مھکمیں زَری ئیں(Economically Stable) ملکے ءِ ھلاپ ءَ وتی جنگ ءَ دیم ءَ برگ ءَ انت ءُ دلجم انت کہ وھدے اَلّم سوبین بنت۔
*کُرد ءُ ترکی ءِ جنگ* : وھدے اولی میان اُستمانی جنگ ءِ مَکر ءُ لُچّیانی ءَ سوب ءَ کُرد سرڈگار ءِ یک مزنیں بَھرے ماں ترکی ءَ را ھوار کنگ بوت۔ رند ءَ ترک ءُ کردانی میان ءَ ھمک دَھک ءُ سالاں جیڑہ ءُ ناروائیں پیشامد بیتگ انت۔
ترک ھاکم ءَ 1970 ءَ کردانی سر ءَ زلم ءُ کَھر بنا کُت ءُ کردانی ھمک دود ءُ ربیدگاں بندش ئِے جَت انت۔ توری کُردش زبان ءِ وانگ ءُ ھبرکنگ بہ بیت ات توری سانگ ءُ سورے ءَ کردی پوشاک گْور ءَ کنگ بِہ بیت انت یا زھگاں را کُردی نامے ایرکنگی بیت انت ھرچ راجی دود ءُ ربیدگ ءَ را بندش ئِے جَتگ انت ئِے۔ ایشی ءَ ابید ترک سرکار ءَ کرد ھستی ءِ منّگ ءَ بج ات ءُ اے سرکاری جار درشان کتگ ئِے کہ کرد وَ راجے نہ انت اے وَ کوھی دلوت انت بے زانتکارے مھلوکے اگاں اے ماں ترک زبان ءَ وانگجاھاں وان انت گڑا ایشاں پوریاگِری ءُ آسراتی رسگ بنت۔ اگاں اے کرد زبان ءَ کارمرد کن انت گڑا اے بیران کنگ بنت۔
بزاں اگاں ترک وانگجاھاں ترک زبان ءَ وان انت ءُ دربر انت گُڑا اے ھما لس مھلوک ترک زانگ بیت نہ کہ کردے زانگ بیت بِہ زان کہ ترک سرکار ءَ پہ کردانی راج ءِ بیگواھی ءُ گارکنگ ءَ ھرچ وڑیں پندل ساز کتگ ات انت۔ ھر نیمگے ءَ نگیگی ئیں جاور ات انت ءُ ترک سرکاری لشکر ماں کرد دمگ ءُ کوچگاں شوانگانی وڑ ءَ لٹ اش دست ءَ ات انت کرد کماش، مرد ءُ زالبوالاں ھزگ ءُ ترسینگ ءَ ات انت۔ گوں پاترپ ءُ بیھاراں لس مھلوک ءِ امروز ویل کُتگ اش۔ اگاں دمک ءُ لوگے ءَ کرد آروس ءُ سورے ءَ کرد زبان ءِ سوتے گوشگ بیگ ءَ ات یا اگاں ماں کرد زبان ءَ گپترانے بیگ ءَ ات گڑا دیوان ءِ مردم آؤر جَنّگ ءُ بیگواہ بوگ ءِ ات اَنت۔
گڑا یک کرد نودربرے ءَ نام ئِے ابداللہ اوکالن انت بازیں کرد وانوک ءُ زانتکار پہ دیوانے ءَ یکجاہ ئِے کتگ اَنت ءُ ماں دیوان ءَ کرد راجی ھَکّ ءُ اُکبال ، راجی پجار ءُ کرد راج ءِ دود ءُ ربیدگ ءِ بستار ءُ ارزشت ءِ بابت ءَ گُشتانک ئِے جَتگ ءُ راج ءَ را بلاھیں آگاھی یے ءِ داتگ ئِے گُڑا چمود ءَ “آشوبی ءِ کُردستان” نامیں گَل ٹھینتگ اش۔ اے گَل ءِ توک ءَ بلاھیں نامداریں جُھدکار واجہ الی ھیدر، کٹیان، سمِل بیاک، ھاکی کریر ءُ کیمل پیر وڑیں دلیریں مرد ھم ھست ات انت۔
گڑا 1974 گَل ءَ پہ وتی راجی پجار ءِ رکینتگ ءِ ھاتر ءَ جُھد بندات کتگ ءُ ماں کرد کوچگ ءُ دمگاں راجی پجار ءِ آگاھی یے ودی کنگ ءَ بازیں باسک راہ داتگ اَنت۔ سمِل بیاک اُرپا، کیمل موس ءِ دمگاں، ھاکی کریر بٹمان ءِ دمگاں ءُ الی ھیدر ٹُنسلی ءِ کوچگ ءُ دمگاں پہ ھمے مول ءُ مراداں شُت اَنت کہ اود ءَ کرد راج ءَ جُھد ءِ بابت ءَ سرپدی یے ءُ آگاھی یے بہ دے انت کہ ما کرد لھم لھم ءَ گار کنائینگ بوگ ءَ ایں۔ پد ءَ چمود ءَ نودربری گَل جوڑ کنگ بوت انت ءُ اے ڈُبہّ دیگ بوت انت کہ کرد لس مھلوک ءَ ھمے گْوشگی انت کہ مئے سر ءَ کَھر ءُ زوراکی بوگ انت ورانائیں برات آورجنگ ءُ بیگواہ بوگ ءَ انت مھرمیں مات ءُ گُھاراں سرکاری لشکر ھزگینگ ءَ انت۔ گوں ھمے داب ءَ اے سرجمیں سنگت ھمک دمگ ءُ کوچگانی بَزگر ءُ جُھدکاراں دیم پہ دیم ڈیک دیگ ءَ ات انت ءُ سکین ءُ دل سُرینگی اش داتگ انت کہ پہ راجی پجار ءُ وتواجھی ءِ ھاتر ءَ پہ جَنگ ءَ ندریگ ءُ کولیگ بوگ لوٹ ایت۔
پد ءَ اے جپاکشی ئیں جُھد ءِ سوب ءَ کرد تُلُب نودربرانی تواراں منّوگر بوت انت ءُ ماں یک بے زانتیں کرد چاگردی ءِ تہ ءَ یک بلاھیں آگاھی یے تلان بیتگ ات بزاں یک آشوب ءِ ودی بیتگ۔ رند ءَ کُرد ورناھاں یک بلاھیں سیاسی ءُ جنگولی گَل ٹھینگ ءِ سوڑگ کتگ کہ نی باید انت ترک سرکاری لشکر ءِ ھلاپ ءَ یک سلاھبندیں جنگولی جُھدے ھم بِہ بیت۔ مستریں رھشون ابدللہ اوکالن وت کردانی مزنیں شھر ءُ دمگ لس، آرات اِرزورم ، ٹُنسلی، ایلازگ ءُ انتپ ءَ شُت ءُ لوگ لوگاں کٹماں پہ کرد جُھد ءِ بِھر زورگ ءَ سکین دیگ ءَ ات۔
اے درگت ءَ ترک سرکار ءَ آشوبی گَل ءِ ءُ کردانی پدریچی کشگ ءِ سر ءَ کار بندات کت ءُ گَل ءِ پروشینگ ءِ ھاتر ءَ لشکر کشی کتگ ئِے گڑا 18 مولمان 1977 یک بلاھیں جُھد کار واجہ ھاکی کریر انتپ ءِ دمگ ءَ شھید کنگ بوت۔
اے تاوان پہ نوک سمبرتگیں نودربراں یک مزنیں نکسے ات بلے اے نکس ءَ کرد راج ماں جنگولی جُھد ءَ رھادگ کتگ کہ ابید جنگولی جُھد ءَ دگہ ھچ راہ ءُ دگ پَش نہ کپتگ۔ گڑا 27 گْوبشان 1978 ءَ پِس(لس شھر ءِ نزیک) ءِ دَمگ ءَ کرداں وتی PKK سیاسی گَل ءِ جار جَتگ۔ ترک سرکاری لشکر PKK ءِ باسکاں یک یکی ءَ بندیگ ءُ بیگواہ کنگ ءَ ات انت گڑا PKK ءِ جُھدکار بےوس ءُ لاچار بوت ءُ وتی جنگولیں گَل HRK ٹھینتگ اش ءُ رنَد ءَ آئی ءِ نام HPG(ھیزن پارستینا گَل) /PEOPLE DEFENCE FORCE اَڈّ کتگ ءُ ترکی ءِ کوھانی سر جنگولی بُنَدر ءُ پِڑ اڈ کتگ ءُ بازیں ورنائیں جَنگیاناں جنگی ھُنراں بلد کنگ بوت انت۔
پد ءَ 80 ءِ دَھک ءَ وھدے 1980-88 ءَ اراک ءُ ایران جنگے ءَ دُچار کپ اَنت ءُ م اے جنگ ءَ پی کے کے ءِ جنگولی گَلHPG ءَ یک بلاھیں موھے رستگ ات۔ جنگ ءِ وھد ءَ اراک سرکاری لشکر ایران ءَ گوں دزگٹّ انت پمیشکا پی کے کے ءِ جنگولی گَل HPG ءَ وتی جنگی بُنَدر گوں اراکی کُرد سیاسی گَل PUK ءِ جنگولی گَل پشمرگا ءِ کُمک ءُ واھر ءَ اراکی زیردستیں کرد دمگ کوہ ء کندیل ءَ اڈ کتگ اَنت۔
چہ اود ءَ کُرد ورنائیں جَنگیان جنگی سلاہ ءُ آسراتییانی کارمردگی ءُ گلینگ ءَ بلد ءُ زبر کنائینگ بِوت اَنت چے ءَ کہ ترکی ءِ زیردستیں کرد دمگاں کرد ورنائیں جُھدکار جَنّگ بوگ ءَ ُات انت۔
کُرد جنگولی گَل HPG ءَ ترک سرکاری لشکر ءِ سر ءَ جنگ بندات کُت ءُ اولی ھونیگیں جنگ 15 ساچان 1984 ءَ کرد دمگ ایروھا ءُ سیمدینلی ءَ ھما وھد ءَ بُنگیج بیتگ وھدے PKK ءِ سروگان مھسوم کُرکماز ءَ ترک لشکر ءِ سر ءَ اولی اُرُش کُتگ ءُ نمیرانیں جُھد ءِ کندیل روک ئِے کُت ءُ پد ءَ وت ءَ را نامدار ءُ ابدمان کتگ ئِے۔
اولی اُرش ءَ بازیں ترک سرکاری لشکر جَنّگ ءُ بیران بوت انت پمیشکا مھسوم کُرکماز ءَ گوں جنگ ءِ بنا کنگ ءِ سوب ءَ وت ءَ را یک راجی پجارے داتگ ئِے پمیشکا گوں اے بامردی یے نام ءَ کرد زُبان ءَ ” آجیت” ءِ نام ءَ زانگ بیت بزانت ئِے بامرد HERO انت ۔ بزان کہ مھسوم کُرکماز کرد بامرد انت ءُ آئی ءِ ٹوھار(Statue) ترک کوزہ کتگیں کرد دمگ لِس ءَ مِکّ کنگ بوت بلے ترک لشکر ءَ زیت آئی ءِ ٹوھار پروشینتگ البت شام ءِ کرد دَمگ کُبانی ءَ بلاھیں ٹوھارے مِکّن ئِے۔ گڑا اے جنگ ءَ کساس 40،000 ھزار کرد جُھد کار ءُ کرد لس مھلوک ءُ بیران بوتگ انت ءُ بے کَچّ ءُ کساس ءَ مردم نیم جان بوتگ انت ھزارانی ھساب ءَ ورنائیں زال جنوزام بیتگ انت۔
یوروپین بنی آدم ءِ ھَکّانی گَل ءَ ترک سرکار ءُ آئی ءِ لشکر ءَ کُردانی سر ءَ کتگیں کَھر ءُ پدریچی کُشگ ءَ لانت داتگ ءُ یک سرھالے ءِ رِد ءَ ترک سرکار ءَ ماں یک ھاسیں رِپک ءُ ٹاکار ءِ رِد ءَ کرد ورنائیں نودربر کُشتگ انت ءُ بازیں بیگواہ کنگ ءَ رَند ماں بندجاھاں گوں ویل ءُ درداں بیران کتگ انت۔ کردانی دمگ پروشینگ ءُ بیران کنگ بوت انت لھتیں کٹم اراکی ءُ شام ءِ زیردستیں کُرد دمگاں لَڈتگ ءُ شُت اِنت۔
پی کے کے ءِ جنگولی گَل HPG ءَ ترک سرکاری لشکر ءِ سر ءَ چیر جنگی دیم ءَ برتگ ءُ زرباری ءُ رودرآتکی ترکی ءِ ءُ گوریچی شام ءِ بزاں کرد کوھانی ھوڈ ءُ ھونڈاں بنجال اڈ کتگ انت۔ ترکی ءَ کردانی سر ءَ ھرچ وڑیں سِلاہ ءُ بالیگراب ءُ پِرّک ءُ میزائیل کارمرد کتگ انت بلے کردانی جُھد ءِ گڈسر کنگ ءَ بے سوب بوت انت۔ اے جنگ ءَ ترکی ءِ زَرّی جاور سَک بیران کتگ انت کساس 500 Billion $ ھَرچ بوت انت ءُ ترکی ءِ ساوات ءُ سیلانی(Tourism) کاراں بازیں زوالی ءُ بیرانی بوت انت۔ گڑا 1991 ءِ اولی گلپ جنگ ءَ رَند دگنیا ءِ تب ءُ شوندات مٹّ بوت انت پمیشکا 1992 ءِ ترک پاگواجہ ترگوٹ اوزال ءَ منّتگ کہ پی کے کے ءَ گوں جنگ ءَ پروش دیگ نہ بیت باید ھمیش انت کہ ایشاں گوں مجلس ءُ گپتران ءِ سوب ءَ جیڑہ ءِ توجیلّے دربگیج ایں۔ گڑا ترک پاگواجہ ترگوٹ گوں وتی ھزانگ ءِ وزیر واجہ آدنان کویسی ءُ پوچ ءِ مستر اسرپ بٹلیس ءِ ھواری ءَ پی کے کے ءِ مستر ابدللہ اوکالن ءَ 17 مولمان1992 ءَ جنگ بندی کتگ اش۔۔۔
روان انت۔۔۔
