نبشتانک: کریم بلوچ
زهگاں راجانی مَستریں هستی زانگ بنت ، پرچا که زهگاں وتی راج ءِ باندات ءِ واهند انت و مئی دیمی پدریچ و وت دیمتری پدریچ ءِ رودینوک و مزن کنوک انت . بیت که منی رودینگ و زانتکار کنائینئگ ءِ راه و رهبنداں ، آئی ءِ بانداتی زندمان ءِ گهتری و ایمنی و وشهالی ءِ سَوَب به بیت .
چکانی جوان و گوں مهر رودینئگ ، مزن کنئگ و وانینئگ ءِ نیمگ ءَ دلگوش دیگ ، سوئب ( سَوَب ) بیت که راج ءَ وَش دل ، مهر بار و زانتکاریں پدریچے ببیت .
چکان ءَ گیش چه هر چیز مهر و دوستی پکار ( درکار ) انت . آهاں جوانیں ، آزاتیں لیکه و هیال درکار انت ، جوانیں لیب ، جوانیں لیبوک و جوانیں چاگردے که آهانی دلکشیں مراد کم و گیش سرجم ببنت لوٹوک و هدوک انت و ایشی ءِ تیار کنئگ و جوڑ کنئگ ، زهگانی پس و ماس ، هکومت و چاگرد ءِ زمه انت و اگں هکومت اے نیمگ ءَ دلگوش نه دیگ انت ، پیکه ( باید انت ) مئی راج گوں راجی جهدے ءَ اے لوٹاں چه هکومت ءَ به لوٹیت و به منائینیت . یا هنچیں چاگردے وت اڈ به کنت که زهگانی اے واهگاں پیلو ( سرجم ) به بنت . ترس ، هَکّل و لنگڑی چکانی دیمرئی ءِ دارگ ءِ مستریں وسیله انت که پس و ماس و چاگرد و هکومت په آهانی گار کنئگ ءَ وتی جهد ءَ بکن انت .
چاگردے که مردم وتی لنگڑی و ناداری و بے وسی ءَ آدت به کنت ، نادراه و ناجوڑیں چاگردے انت . چاگردے که مردماں گوں بیکاری هیل کن انت و گوں شد و تنگدستی وتا هیل به دینت ، ناجوڑ و نادراهیں چاگردے و بلوچاں پیشی زمانگ ءَ په بیکاری ءِ گار کنئگ ءَ ، مدام په یک و دگر ءِ کمک و مدت ءَ تیار و جاڑی ( ساجو ) بیتگ انت و وتی بیکاری ءِ وهد ءَ هَشَر و یک و دگر مدت ءَ اوشتاتگ انت یا راجی جهداں بهر اش زرته .
زهگ اگں وتی راج ءِ باندات ءِ واجه و هستی انت ، آئی ءَ چه کسانی ءَ مهر دیگ درکار انت . ائی ءَ چه نادلکشیں کاراں دوُر دارگی انت آئی ءِ گون ءَ ناراستیں هبر ءَ جاهے نیست . آئی ءِ اولی و سَری وانینوک و سرپد کنوک ، آئی ءِ مهر تبیں پت ، مات ، برات ، گهار و ایدگه لوگ ءِ مردم و آئی ءِ چاگرد ءِ مردمانی کِرد انت و گیشتر چه هماهاں وتی زندمان ءَ درور زوریت .
زندمان ءَ مردمانی کِرد ، آهانی وانگ و دربرگ ءِ هم کنار ءَ ، آهانی تجربت و زانتکاری ءِ سوب بیت و زهگاں هم بیت که باز بر وتی پگر ءِ برابر ءَ په زانتکار بیگ ءَ ، کارے ءَ هما داب که آهانی دل لوٹیت بکن انت . شما آهاں سوج دات کنیت ، که اے کار ءِ آسر دگه چیزے بیت و نه آچیزے که آئی ءِ مراد و لوٹ انت ، بلے اگں آ وت دلمانگ انت که اے تجربت ءِ آسر ءَ بگندیت ، گهتر انت آئی ءَ مه ڈوباریت و بِلّیت که وت وتی کار ءِ آسر و تجربه ءَ بگندیت .
گوں زهگاں نرم و دلکشیں زبانے ءَ هبر کنئگ ، سَوَئب بیت که آهاں گیشتر شمئی هبرانی نیمگ ءَ دلگوش کن انت . گوئش انت مهر ءِ زبان ڈوک ءَ هم سُمبیت .
چکانی ازت دیگ ، وتی راج ءِ ازت دیگ و مزنی انت و جوانیں و ازت دار و شیواریں پدریچے ءِ ردوم زورگ ءِ سوب بیت .
گوں زهگاں ترندیں زبانے ءَ هبر کنئگ ، آهاں هکل کنئگ یا ترسینگ ، ملامت کنئگ آهانی آزاتیں لیکه و هیال ءِ گُڈگ انت و سوب بیت که زهگ وتی باور ءَ شمئی سرا گار بکنت .
زهگانی ڈوبارگ ، ملامت کنئگ و ایر جنئگ ءِ بدل ءَ گهتر انت گوں نرمیں زبانے و گوں مهر سر و سوج کنئگ به بنت و پیشی زمانگ ءِ داب ءَ گوں پنت و نیکیں گپاں ردوم دیگ به بنت . بے شک هر کس جهدے کنت ، ردی هم بیت به کنت ، هاس زهگاں که هنگت زانت و تجربه اش نیست ، بلے هما ردی که په زانت نبوتگ انت ، تجربه و کته کاری ءِ سوب بنت و آهانی هچ پرواهے نیست .
زهگانی گهتریں پگری ردوم ، مئی وانگجاهاں بیت کنت ، بلے هما وهد که وانگجاه ءِ زبان و کتابانی زبان چکانی جند ءِ ماتی زبان به بیت و وانگ جاه ءِ جند پهک و پلگار و ایمنیں و په زهگاں دلکشیں وانگجاهے به بیت و آئی ءِ اندر ءَ سرجمیں چیز په چکانی وانگ و لیب و گوازی ءَ تیار به بیت و وانگجاه ءَ زانتکار و سرپدیں وانینوک ( معلم ) به بیت که زهگانی پگری جنجال و جاوراں جوان بلد و زانتکار به بنت . و بتواننت زهگاں ، آهانی جند ءِ زبان و آهانی دود و چاگرد ءِ کمک ءَ سرپد کنائیننت .
اگں مئی زهگاں مئی ماتی زبان ءَ نه وانگ انت ، اے ما و مئی چاگرد ملامت انت که وتی چکانی ایمنی ءَ په ، وتی جهد ءَ نه کتگ و نه کنانیں !
چکانی بنیاتی مَنّتگیں هکاں :
دیما شتگیں راجانی کانودانی تها ، زهگانی هک هم هست و آهانی کانودانی تها ، چکانی هکاں تاں بازیں کچے ءَ گیشینئگ و نبیسگ بیتگ انت که هم هکومت و هم چاگرد و هم پت و مات پیکه آهانی هیالداری ءَ بکن انت .
زهگاں چه زلم و بدیں کرد ءَ رکینئگ ، آهاں ءَ تاں دوازه کلاس ءَ پکائیں زانت ءِ در برگ ءَ وانینئگ ، پر آهاں جوانیں و الکاپیں زهگ گِس ( کودکستان ) و وانگجاه ءِ بند و بست کنئگ ، پر آهاں آهانی ماتی زبان ءِ بنگیجی تالیم ءِ سرجمیں تیاریاں و جوانیں وانینوک و وانگی کتابانی تیار کنئگ ، آهاں چه نادلکشیں کاراں دور دارگ ، آهانی پگری و لیب ءِ زرورتانی وسیلهان تیار کنئگ ، مدام جوان و الکاپیں دکتر په آهانی چارگ ، و جوانیں دوا په آهانی الاج و درمان ءِ تیاری په درستیں زهگاں ، جوانیں ورد و گد پر آهاں چه زهگانی مَنّتگیں و کانودی هکان انت . باریں مئی چاگرد ءَ مئی زهگاں اے هک دیگ بیتگ انت یاں نه و اگں نه گڑاں کے میار بار انت ؟
باریں جوانیں وانگ و جوانیں وانگجاه و وتی ماتی زبان ءَ وتی بنگیجی تالیم ءِ دربرگ په هر بلوچ زهگ ءِ وانوکے ءَ هست انت ؟ بلوچستان ءَ نُه هزار ( 9000 ) تگردی وانگجاه یا چیر آزمان ءَ نندگ و دری زبان ءَ وانگ ءِ میار کئی سرا انت ؟ بلوچستان ءَ چنکس ( یا جنت لک ) زهگ بے کاگد و سجل انت و وانگجاهاں شت نه کن انت ؟ بلوچستان ءِ وانینوک باریں چینکس کُته کار ( تجربه دار ) و سرپدیں و زهگ دوستیں مردم انت ؟ چینچو وانگی کلاس بلوچستان ءِ وانگجاهاں کم انت ؟ چینچو وانینوک بلوچستان ءِ وانگجاهاں کم انت ؟ چینچو یا چنت لک چه بلوچ زهگاں هُج و مجبور انت که وانگ ءَ ویل کن انت و هشکیں نانے ءِ رندا پر وت و وتی لوگ ءِ مردماں به بنت و پرچا ؟ دگه اے دابیں جست باز انت ، بلے باریں آهاں پسوے هست و کے میاربار یا میاریگ انت ؟ مئی جند په اے نه وشیں جاور ءِ گهبودی باریں چے کرته ؟ باریں ما گوں وتی شهر و ملک ءِ مردماں ، په مئی زبان ءِ وانینگ بیگ ماں مئی وانگجاهاں جهدے کرته یا نه ؟ باریں ما وتی و وتی زهگانی هکاں زانتگ و زانیں ؟ جست باز انت ، بلے په هما کس که وتی پگر ءَ کار بندیت و ایدگه راجانی مردماں و ایدگه دیما شتگیں راجانی وانگجاه و شهراں اش دیستگ …
بلوچستان ءَ لکانی هساب ءَ بلوچ ءَ ماں وتی پت و پیرکی هَند و ملک ءَ ، باز بژنی گپے که تاں هنوں سجل و کاگد دیگ نبوته و په آهانی زهگاں ، وانگ ءِ راه و در باز بژنی هبرے بند انت و دریگتیں کدی چو مه بوتیں و گهتر انت واکداراں گوں ریش اسپیت و هما میتگ ءِ کماش و مردمانی هبرانی بنیات ءَ هرچی زوتر اے مردمانی کاگد و سجلاں به دینت و جوانیں وانگجاه په آهاں و آهانی چه تالیم ءَ زبهر بوتگیں مردماں ، تالیم ءِ راه و دراں پَچ بکن انت .
زهگاں اگں وتی راج ءِ باندات انت ، پر آهاں المی انت که وتی زبان ، وتی دود و راجدپتر ءَ در بر انت و په آئی ءِ دربرگ ءَ جهد بکن انت .
چه وانگ انت که مردم ءِ چم و پگر روشن بیت ! و میر گل خان نصیر ءَ گوئشیت :
« بے علم و نر کس ماں جهان شاد نه بیت
بے جهد و عمل هچ کسے آباد نه بیت
یک ٹکے گوئشاں ایشرا تو مُهر به دار
کُربانی ءَ بَید تئی وتن آزاد نه بیت ! »
یا دگه جاهے گوئشیت :
« بلّیت اے مئیار ءَ که شمئی سُهته زمین ءَ
علم لازم انت یک پئیم په مردین و جنین ءَ
وت گوئشته پیگمبر په وتی اُمّت و دین ءَ
علم ءَ په برو گر چه ببیت دیر ماں چین ءَ
بوانیت ، بکنیت زنده وتی سس و یکین ءَ
همکوپگ ءَ بوشتیت وتی براتانی کرین ءَ »
30 اکتوبر 2023
 |
ReplyForward |
