دومی بَھر
ھمگام بلوچی
انچوشکہ ما وتی نبشتانک ءِ گْوستگیں بھر ءَ ھمے درشان کتگ اَت کہ 27 کِرّا 1978 پی ڈی پی اے (پِیپل ڈیموکریٹک پارٹی آپ اوگانستان) ھلک(Khalq) ءِ پاگواجہ نور مھمد تاراکی ءَ اوگانستان ءِ پاگواجہ داود ھان ءِ سر ءَ زورانسری(Coup) کتگ ءُ بادگیر ءِ لاپ ءَ دزگیر کتگ ءُ کٹم ءَ ھوار کُشتگ اَنت ءُ رند ءَ وت ءَ را اوگانستان ءِ مزن وزیر کنگ ءِ جار ئِے جت۔ یک رندے پد ءَ زانگ بہ بیت کہ ھمے وھد ءَ بازیں زھرنائیں پاکستان ءُ ایران ءِ کاسگ چٹّیں اوگان رھشُون: اھمد شاہ مھسود، برھان اُلدین ربانی، گلبدین ھکمتیار، ھاجی ابدلھاک، ابدلرسول سیاپ ءُ جلالدین ھکانی ڈولیں رستر ھر نیمگ ءَ گوں سرکار ءِ ھلاپ ءَ چیر جنگ ءَ مان آتکگی ءَ ات انت۔ مزن وزیر نور مھمد تاراکی ءِ راجداری شولسٹ کمیونیزم اَت پمیشکا سوت یونین ءِ باز کُمکّ ءُ وَھِر ھست انت ئِے۔
پد ءَ اناگاہ تومشان 1979 ءَ ھمے پی ڈی پی اے ھلک(Khalq) ءِ مستریں باسک ءُ دومی مزنیں وزیر واجہ اپیزاُللہ آمین ءَ اوگانستان ءِ مزن وزیر نور مھمد تاراکی کُشت ءُ وت ءَ را پہ زورانسری ءَ اوگانستان ءِ مزن وزیر کت چہ اپیزاُللہ ءِ اے ناگمانیں کار سوت یونین سَک برانز گپت۔ بزاں اے تیوگیں استان ءُ پاگواجھانی کُشگ ڈولیں مزنیں اندوہ یک سال ءُ نیم سالے ءِ لاپ ءَ یک یکی ءَ آتکگ اَت۔ دومی نیمگ ءَ پاکستان ءُ ایران ءِ کاسگ چٹّ اوگانستان ءِ ھمُک شھر ءُ کوچّگاں کُشت ءُ کوش ءِ آس ءَ بُن دیگ ءَ اَت انت ءُ بزاں نوکیں مزنیں وزیر واجہ اپیزاُللہ آمین ءِ گْوشتی ءَ ھم نہ منّگ ءَ اَت انت آئی ءِ نوکیں راجداری سوت ءِ چَپیں(Anti-Soviet) راجداری اَت ئِے پمیشکا سوت یونین ءِ بُنجاھی ایشیائی استاناں انچوشکہ سنٹرل ایشین ریپبلک ھم گْوش انت اش، چہ اے سلامی جنگولاں ترسے مار ات چمیشکا سوت یونین ءَ ھمے مار ات کہ اگاں ھمساھِگ ءِ آس بل ایت گُڑا اے آس تر ءُ ھُشک ءَ ھچ نیل ایت
بس یک رندے پد ءَ زانگ بہ بیت کہ اوگانستان ءِ آس سوت یونین ءَ نہ بال اتگ بلکیں پاکستان، ایران، امریکہ ءُ سھودی اَرب ءِ کاسگ چٹّاں چہ سوت یونین ءِ اوگانستان ءِ آیگ ءَ ساری ءَ کمیونیسٹ اوگانستان ءِ لاپ ءَجمبور کتگ انت بِہ گر داں نمروز، ھرات، ھلمند تا کابُل جلال آباد، نوراستان، پنجشِیر، بالک، مزار شریپ ھر نیمگے ءَ اوگانستان ءَ کاسگ چٹّانی آس ءِ بیرانی اَت اے آکبت ءَ ماں بازاراں بے پوریاگِری ءُ گرانبھائی اَت ءُ اوگانستان ءِ زری جاور ھم ھراب اِت انت ءُ مردم بیران بیگ ءَ اَت انت پمیشکا تاکشان 1979 ءَ پی ڈی پی اے ءِ پرچمسٹ ءِ باسکاں گوں سوت یونین ءِ کُمک ءَ ساور آشوب(Saur Revolution) آؤرتگ پد ءَ چہ روس ءَ دزبندی اش کتگ کہ اوگانستان ءَ چہ رستریں کاسگ چٹّاں آجو کنائین پمیشکا روس ءَ وتی لشکر گوں ھمُک جنگی آسراتیاں اوگانستان ءِ توک ءَ پہ وتی دوستیگیں سرکار ءِ دزبندی ءَ دیم داتگ کہ چہ اوگانستان ءِ لاپ ءَ پاکستان ءُ ایران ءِ کاسگ چٹّ ھلاس کنگ بہ بنت۔
پمیشکا 27 تاکشان 1979 ءَ سوت یونیں اوگانستان ءَ آتکگ ءُ اپیزاُللہ آمین گوں دو سد مردماں جتگ اش گُڑا واجہ ببرک کارمل اوگانستان ءِ نوکیں پاگواجہ بیتگ۔
اولی سے ئیں سالاں سوت یونین ءُ اوگانستان ءِ بامردیں لشکر ءَ کاسگ چٹّ چہ اوگانستان تاچینتگ انت ءُ پاکستان ءُ ایران ءَ لَڈینتگ انت ءُ بازینے کُشتگ انت چمیشکا اوگانستان ءَ ایمنی بوتگ ءُ اوگانستان یک رَندے پد ءَ وانگ میڈیکل سائنس موٹلانی جْوانیں دَگ، واپار، بینکنگ اینڈ پائنینس، کشت ءُ کشار ءُ لشکری ءِ پِڑ ءِ دیمروئی ءِ دَگاں جُنزان بیتگ بلے دومی نیمگ ءَ امریکہ، سھودی اَرب، ایران ءُ پاکستان ڈولیں رستراں اوگانستان ءِ بیرانی پندل ساز کنگ ءَ شپ جاہ ءُ روچ جاہ بیتگ انت۔
بلاھیں جیڑہ ایش اَت کہ امریکہ ءَ را چہ روس ءَ 1955-75 ویتنام ءِ جنگی پروش ءِ بیر گِرگی اَت پمیشکا امریکہ یک موھے شوھاز ءَ ات کہ کجام جاہ ءَ من سوت یونین ءَ ٹپی بہ کن آں وھدے کہ دیست ئِے کہ اوگان وت ماں وت جنگ ءَ اَنت پد ءَ سوت یونین ھم اوگانستان ءَ آتکگ چمیشکا تیوگیں کاسگ چٹّ وتی کِر ءَ آرینتگ اَنت ئِے گُڑا امریکی پاگواجہ ءَ 2 اُستپان 1983 ءَ واشنگٹن لاپ ءَ اوول کارگس ءَ ھمئے کاسگ چٹّاں گوں نند ءُ گندے کت گڑا چہ اود ءَ ایشاں مجاھدین گْوش بیتگ کہ شما بے ھُدائیں کمیونیسٹ ءِ ھلاپ ءَ جنگ ءَ ات پمیشکا شُما دین ءِ مجاھد اِت
آ وھدی پاکستان لاپ ءَ زیا ءِ لشکری راج اَت ءُ پاکستان ءِ سر ءَ میان اُستمانی واپاری بندیگ ھم ھست انت ءُ دومی 1971 ءِ جنگ ءَ رند پاکستان سَک بزگ اَت، پمیشکا زر ءُ ڈالر ءِ رند ءَ ھِیسک ءُ ھمپان ات، چی ءَ کہ ھندوستان پد ءَ پروشینگ ءِ رند ءَ اَت ئِے پد ءَ سوت یونین ءَ مُدام گوں ھندوستان ءَ سْیادی داشتگ اَت نیکہ گوں پاکستان ءَ پمیشکا تو گْوشت کن ئے کہ نی پاکستان ءِ دوئیں نیمگاں دژمن اِت اَنت چمیشکا پاکستان تچان کنان ءَ امریکہ کاسگ چٹّی ءَ ھوار بوت۔ پد ءَ امریکہ سی آئی اے ءَ پاکستانی لشکر ءَ ھر وڑیں جنگی آسراتی ءُ زر داتگ اَت کہ کاسگ چٹّیں اوگاناں چیرجنگی ءَ بلد بہ کنائین اِت ءُ آیاں سوت یونین ءُ آئی ءِ پلامُرزیں سرکاری لشکر ءِ ھلاپ ءَ جنگ بہ کنائین اِت۔ پد ءَ پاکستان ءِ آئی ایس آئی ءَ لڈ اتگیں اوگاناں چیرجنگ سوج دیگ بنا کُت دومی ھمے وھداں امیریکہ ءُ سھودی اَرب ءَ ھم بے کساس زَر ءُ ڈولر پاکستان ءَ ھَور ءِ ڈول ءَ گْوارینت کہ چہ اوگانستان ءَ لَڈ آتکگیں چُکاں ماں مکتباں جنگ ءُ جھاد وانینگ بہ بیت گُڑا پاکستان زَر ءُ ڈالرانی نیم ءِ وت وران ءُ نیم اوگان ءِ کاسگ چٹّاں دیگ اَت کہ ھما وتی ماتیں وتن ءِ وت بیران ءُ جیدان کنگ ءِ اِت انت۔ اے اسلامی جھاد ءِ نام ءَ ھمے رستریں مجاھدین ءِ گَل ءِ اَرب پائٹر انچوشکہ اوسامہ بن لادن ءُ امن الزواری وڑیں سرکماش ءُ پاکستانی نیمگ ءِ پشتون ھم ھوار بیتگ اَنت۔
بلے اوگانستان ءِ ھمُک کوچگاں جنگ ءُ بیرانی ءَ اَت پد ءَ سوت یونین ءَ ھم وتی جنگی آپریشن گیشتر تْرند داشتگ انت۔ ڈاکٹر نجیب اللہ ھما وھد ءَ اوگانستان ءِ انٹیلیجنس Khad ءِ مستر اَت ءُ آئی ءَ باز جْوانیں وڑے ءَ جھادیانی سر ءَ اُرُش کنائینتگ اَت پمیشکا لھم لھم ءَ ڈاکٹر نجیب اللہ ءَ سوت یونین ءِ بے کساس دوست بیتگ دومی نیمگ ءَ پاگواجہ ببرک کارمل استان ءَ ھر وڑ ءَ جْوان جُنزینگ انت بلے امریکہ، سھودی، ایران ءُ چین ءِ کاسگ چٹّ ھمُک روچ جنگ ءَ تْرُند کنگ ءَ اِت انت
1983-85 ءَ روس ءِ جنگی بالیگرابانی ءُ اوگانستان ءِ لشکر ھمے کاسگ چٹّاں کُشگ ءُ آیانی ھمک ھنکیناں پروشینگ ءَ اَت بلے پد ءَ 1986 ءَ امریکہ ءَ FIM-92 مردم کوپگ ایر ءِ سٹرنگر میزائلانی دیگ بندات کُت ءُ پد ءَ جنگ یک نیمگے ءِ پلو ءَ شُت۔ گُڑا 1986 ءَ سوت یونین ءَ ببرک کارمل کش اتگ ءُ ماسکو ءَ دیم دیائنت ءُ واجہ ڈاکٹر نجیب اللہ ھمدزی اوگانستان ءِ نوکیں پاگواجہ کنائینت۔ پد ءَ ڈاکٹر نجیب اُللہ وتی جنگی جُھد ءُ اوگانستان ءِ جیڑہ ءِ سیاسی توجِیلے درگیجگ ءِ سَک تچ تاگ کت بَلے مُدام بے سوب بیتگ۔
دومی نیمگے ءَ ھمے FIM-92 مردم کوپگ ایر سٹرنگر میزائلانی سوب ءَ سوت یونین ءِ بالیگراب مُدام جنّگ بوگ ءَ اِت انت۔ البت سوت یونین انگت ھمے کاسگ چٹّ ماں وتی شھرانی نیمگ ءَ ھچبر نیشتگ انت بلکیں جنگ مُدام جنگل ءُ گیاباناں داشتگ اش۔ بزاں اے زانگ نہ بیگ انت کہ چہ اے جنگ ءَ گُڈسر ءَ کے سوب بارت بلے اوگانستان ءِ شھرانی نیمگ ءَ تنیگتا ایمن ءُ وشھالی انت انچوشکہ جنرل ابدُرشید دوستم ءِ سرکماشی ءَ اوگانستان ءِ سرمچاریں لشکر ءُ سوت یونین ءِ سرمچنڈیں ورناھاں شھرانی پاریز باز شَر کتگ انت۔
بزاں اے زانگ نہ بیگ انت کہ کَے جنگ ءَ باج بارت پمیشکا 14 کِرّا 1988 ءَ سوزرلینڈ ءِ شھر جنیوا لاپ امریکہ، روس، پاکستان ءُ اوگانستان ءِ رھشوناں نشتگ ءُ سوڑگے کت کہ اگاں اوگانستان ءِ جیڑھاں ڈنی استان ھوار مہ بنت گُڑا سوت یونین چہ اوگانستان ءَ وتی جنگی لشکر ءِ کشگ ءَ ساڑی انت بزاں اوگانستان ءِ سیاسی ءُ اوگانانی وت ماں وت جنگ ءَ ناں کہ پاکستان ءُ امریکہ نیام کا اَنت ءُ نیکہ روس کیت کہ اے جاناور وتی جیڑھاں وت گیش ءُ گیوار بہ کن اَنت۔ پد ءَ ھمے سوڑگ ءِ منّگ نامہ ءِ سر ءَ چاریں استاناں وتی دزنام نبشتہ ءِ کت انت۔
چمیشکا 14 کِرّا 1988 جنیوا سوزرلینڈ ءِ سوڑگ رِد ءَ سوت یونین ءَ وتی جنگی لشکر ءِ کشگ 15 سوچکان 1988 ءَ بندات کنائینت ءُ لشکر ءِ گُڈی بیل 15 اُستپان 1989 درکُت۔ بزاں یک منّگ نامہ ءِ رند ءَ سوت یونین چہ اوگانستان ءَ درکپت۔ پد ءَ اوگانستان ءِ پاگواجہ ڈاکٹر نجیب اُللہ وتی ملک ءَ اسلامی رِد ءُ رھبند آؤرتگ اَت کہ اُلس مھلوک بہ منّ اِیت کہ اوگانستان ءَ کمیونیزم ءِ ھچ بو نیست انت بلے انگت ھما کاسگ چٹّاں ڈاکٹر نجیب ءِ پاگواجھی نہ منّ اِت۔ بژن ءُ ھپ کہ پاکستان لھتیں کاسگ چٹّانی کُمک برجاہ داشت بلے سوت یونین ءَ ھمے منّگ نامہ ءِ رِد ءَ اوگانستان سرکار ءِ ھُمک وڑیں کُمک دیگ بند کت کہ شُما نی وتی جیڑھاں وت ھلاس بہ کن اِت دومی نیمگ ءَ امریکہ ءَ ھم چہ اوگانستان ءَ وتی دھیان دیگ یلہ کت پمیشکا اوگانستان ءِ پاگواجہ نجیب اللہ ءَ زھریں اوگان رھشوناں گوں رھوت داشت کہ نی سوت یونین شُت بیا ات ماں نند ءُ نیاد ءَ جیڑھاں ھلاس بہ کن ایں۔ پد ءَ چہ ھمے کاسگ چٹّیں مجاھدیناں ھاسکن اھمد شاہ مسھود ءُ برھانُدین ربانی ءِ لشکر ءَ پوھی ءُ سارائی کت کہ وھدے روس شُت باید اِنت نی وت ماں وت جنگ مہ کن ایں بلکیں گپ ءُ توار ءَ جیڑھاں ھلاس بہ کن ایں۔ بلے دومی نیمگ آئی ایس آئی ءَ گلبدین ھکمتار ءُ یونس کالس وڑیں کاسگ چٹّاں گْوشت کہ باید انت نی اوگانستان ءَ شُما جُنزین اِت کہ شُما پشتوناں پہ سوت یونین ءِ کشگ ءَ باز ھون دات اے تاجکباجکاں( اھمدشاہ مھسود ءُ برھان دین ءُ ابدل اَلی مزاری ءِ لشکر ءَ) بِل ات۔
انچوشکہ پاکستان ءَ مُدام لوٹ ات کہ اوگانستان ءَ آس بہ بیت ءُ اوگانستان دیمروئی مہ کنت چی ءَ کہ اگاں دیمروئی ئِے کت گُڑا چہ پاکستان ءِ دست ءَ پشتونستان روت چمیشکا پاکستان ءَ مُدام اوگانستان ءُ آئی ءِ شھرانی بیرانی ءَ لوٹگ ات گُڑا اے درگت ءَ پاکستان آئی ایس آئی ءِ مستر ھمید گُل ءَ ھمے گُلبدین ھکمتیار ءُ یونس ھالس ءِ جنگولانی آسراتی ءَ مولمان 1989 ءَ جلال آباد آپریشن کنائینتگ کہ اوگانستان ءِ اے شھر کہ پاکستانی زیردستیں پشتونستان ءِ سیمسر انت کہ زورانسری ءَ کاسگ چٹّانی مُشت ءَ بئیت پد ءَ نجیب اللہ ءِ سرکار نزورتر بیت ءُ سرکار ئِے ایرگیجگ بیت۔ وھدے کہ جلال آباد شھر ءِ سر ءَ اُرُش بیتگ اَت پد ءَ بُرھان دین ربانی ءُ اھمد شاہ مسھود چہ یونس ھلاس ءُ گلبدین ھکمتار ءَ زھر ءُ برانز گپت انت کہ اے تو چے کنگ ءَ ئے۔ تو اوگانستان ءِ شھراں پہ پاکستان ءِ واستا بیران کن ئے باید انت ما وت ماں وت چو مہ مِڑ ایں بلکیں پاگواجہ ڈاکٹر نجیب اللہ ءِ ھلاپ لشکری زورانسری یے(Coup) بیار ایں دومی اے آپریشن کنگ ءَ ساری تو مارا سلاہ بہ کتیں نیکہ شُما پہ لس مھلوک ءَ بیرانی یے بیار اِت۔
پد ءَ اوگانستان ءِ سرکار ءَ اے آپریشین ءِ ھلاپ ” وتن یا کپن” ءِ نام ءَ بلاھیں جنگے کت ءُ پاکستانی آئی ایس آئی ءُ ھمے کاسگ چٹّانی اُرش بے سوب کنائینتگ ءُ جلشکان 1989 ءَ باج بُرتگ ئِے ۔ اے آپریشین ءِ لاپ ءَ بے کساس پاکستانی کاسگ چٹّ ھم جنّگ بیتگ انت۔ پمیشکا اے آپریشین ءَ پاکستان ھم بے کساس بنام کت ءُ پاکستانی سیاسی جاور ئِے ھم ھراب کت انت بزان کہ اے آپریشین ءِ رند ءَ پاکستان ءِ مزن وزیر بانُک بینزر بھٹو ءُ ھمید گل ءِ نیام ءِ باز جیڑہ بیتگ انت آ یک یکے کسھے۔
پد ءَ ڈاکٹر وتی الس مھلوک باز یکجاہ کنگ ءِ جُھد کت کہ باید انت نی ما جنگ ما کن ایں ءُ مئے جنگ ءِ ھلاسی ءَ کَے نہ لوٹ ایت اگاں نیکہ سوت یونینے ھست ءُ نیکہ امریکہ گُڑا ما چے ءَ جنگ ءَ ایں اے چونیں جھادے کہ اَرب جنگول مئے سر ءَ کنگ ءَ انت ئِے۔ اے اَرب اود ءَ اسرائیل ءِ ھلاپ ءَ چے ءَ جنگ نہ کن اَنت کہ کِر ءَ اسرائیل اِنت اِش۔ بزاں راج ءِ تہ ءَ راستی ئیں آگاھی یے آرگ ءُ پدر کنگ ءَ اَت۔
دومی نیمگ ءَ اھمد شاہ مھسود ءُ برھان دین ربانی ءِ ھمے کوشست ءَ ات کہ اوگانستان سرکاری لشکر وت یاگی بیت ءُ پروشیت یا ڈاکٹر نجیب اللہ ءَ یلہ بہ کن انت ءُ منی نیمگ ءَ بیا اَنت گُڑا ما ھما لشکر ءَ منّ ایں پد اوگانستان ءَ واتر بِہ بَہ ایں نیکہ شھرانی تہ ءَ جنگ ءُ بیرانی بہ بنت۔ البت ماہ کِرّا 1992 ءَ اولی بر ءَ اوگانستان ءِ سرکاری لشکر ءِ مزنیں جنرل ابدلرشید دوستم ءَ بگرام بالیگراب ءِ پِڑ وتی مُشت ءَ کت ءُ وت ءَ را اھمد شاہ مسھود ءِ باسکی جار جت ئِے ءُ ڈاکٹر نجیب ءِ پاگواجھی منّگ ءَ بج ات
پد ءَ 16 کِرّا 1992 ءَ ڈاکٹر نجیب اللہ ھم چہ پاگواجھی ءَ دزکشّی دات ءُ گْوشت ئِے نی شُما مجاھدین بزان اِت ءُ اوگانستان بزانت۔ پد ءَ ڈاکٹر نجیب گوں برات ءَ ھوار یون این ءِ بادگیر ءَ نندوک بیت۔ اھمد شاہ مھسود ءِ لشکر ءَ کابل ءِ چاریں کش چہ جنگ ءُ بیرانی ءَ پاریزتگ ءُ دیم ءَ گْوشت ئِے کہ باید انت اوگانستان ءِ رھشون توجیلے درگیج انت کہ نی اوگانستان ءِ پاگواجہ کَے بہ بیت انچوشکہ ڈاکٹر نجیب اللہ کشگ بیت ءُ نی اوگانستان بے سر ءُ بے کماش انت۔
26 کِِرا 1992 ءَ تیوگیں مجاھدینانی سرکماش پشاور شھر ءَ یکجاہ بوت انت ءُ سوڑگ اش کت کہ اسلامی اوگانستان ءِ سرسری مزن سبگت اللہ مجددی بیت پد ءَ اسلامی رِد ءَ گیچنکاری بیت کہ اوگانستان ءِ مردم وتی رھشُون ءَ گیچین انت بلے اے دیوان ءَ گلبیدین ھکمتیار ءَ گْوشتگ کہ من وت اوگانستان ءِ مزن وزیر بہ آں دومی کس ءَ راہ ھَک نیست انت۔ بس ما رو ایں کابُل ءَ چہ اھمد شاہ مھسود ءِ لشکر ءَ پچگِر ایں بلے چہ چُشیں ٹَوکاں ھمے کاسگ چٹّ وت ماں وت برانز گپت انت پد ءَ ھمُک کاسگ چٹّ ءِ گَل ءَ اوگانستان ءِ بُنجاھی شھر کابُل ءِ سر ءَ گوں جنگی ازباب ءُ آسراتیاں پہ وتی دست ءِ آرگ ءِ اُرُش کت۔
نی ناں کہ سوت یونینے ءُ نیکہ امریکی یے بلے ھمے کاسگ چٹّاں چہ بے تپاکی ءِ سوب ءَ پہ اوگانستان ءِ سر ءَ بادشاھی کنگ ءَ 1992 یک وت ماں وت جنگے (Civil War) بُن داتگ
یک نیمگ ءَ اھمد شاہ مھسود ءُ برھان دین ربانی ءِ لشکر کابُل ءَ چہ پاکستانی کاسگ چٹّین ءُ رستریں گلبیدین لشکر ءَ رکینگ ءَ ات انت ءُ دومی نیمگ ءَ ایران ءِ کاسگ چٹّ ابدل اَلی مزاری ءِ پہ کابل ءِ باج برگ ءَ اُرش ءَ ات پمیشکا کابُل ءِ مردمانی سر ءَ جنگ ءُ اندوھے بنا بیتگ گُڑا شھر ءِ مردماں کابُل یلہ کت ءُ کوچگانی پلو ءَ شُت انت۔ گُلبدین ھکمتیار ءِ مردماں شپ روچ کابُل شھر سر ءَ بمباری کت ءُ تیوگیں شھر ءَ جید ءِ درُشمے دات پمیشکا گُلبدین ھکمتیار مرچاں سرجمیں گیدی ءَ بَچر آپ کابُل بزاں کابُل ءِ کََساب زانگ بیت ۔۔۔۔
روان انت۔۔۔۔۔۔
