وھدے ماں دنیا ءَ ھرس، لالچ ءُ زوراکی جہ جن اَنت گڑا آئی ءِ ھمرائی ءَ گہگیری ھم سھرا بیت۔ ما اگاں گوستانک ءِ تاکاں بِہ پٹّ ایں گڑا گندگ ءَ کئیت، زلم ءِ ھلاپ ءَ گہگیری ھمینچو کوھن اِنت، ھمینچو زلم وت۔ مارا گہگیری جاگہ یے پدمنتگیں روایاتانی ھلاپ ءَ گندگ ءَ کئیت، جاگہ یے تبکاتی ناانصافی ءِ ھلاپ ءَ، جاگہ یے راجی گلامی ءِ ھلاپ ءَ۔ بلئے تیوگیں گہگیری یک ھدے ءَ یک وڑءُ مشترک بنت۔ ایشاں چہ ھمے ”گپتگیں تجربات“ تھنا یک میتگ، نپر یا راجے ءِ مڈی نہ بلکیں دنیا ءِ توامیں گلام ءُ ایردستیں راجانی مشترکہ مڈی بنت۔ ھمے گپتگیں تجربات مئے مچانکی شعور اِنت۔ ھر ھما گہگیری کہ زلم ءِ ھلاپ ءَ بیت آ چہ دنیا ءِ دومی، سیمی گہگیری جُنزاں چہ دربارت ءُ دیما رھادگ بیت ایں۔ گوست ءِ گہگیری جنزانی سوبمندی ءُ بے سوبیاں گوں وتی زمینی راستیاں ھمدپ کنت ءُ آؤکیں گامگیجے رد ءُ بند دنت۔ روس، چین، کیوبا، الجزائر، کوسوو، ویت نام ءُ ایسٹ تیمور رنگیں سوبمندیں تحریکاں چہ گپتگیں تجربات یا تامل ایلم ءُ چیچن رنگیں بے سوبیں تحریکاں چہ زرتگیں سبک، ایوکءَ آ راجانی مڈی نہ بلکیں مئے رنگیں گلام ءُ قبضہ کرتگیں راجانی مڈی بنتءُ ما چہ ھمایاں دربریں، چہ ھماگپتگیں تجرباتاں وتی توکی ءُ ڈنی جاورھالاں گوں ھمدپ کنیں ءُ کامیابیں کشکے ءِ گچین ءَ کنیں ءُ رھادگ بئیں۔
ریڈ سی ءِ تیاب دپ ءَ استیں افریقی ڈیھ (ایریٹیریا) یک مزن ءُ دراجیں جد ءُ جھدے ءَ پد 1993 ءَ آزات بیت۔ ایریٹیریا یک تیاب دپی زمین (Coastland) یے زانگ بیت۔ ایریٹیریا اولسرءَ اٹلی ءِ قبضہ ءَ بیت، چہ آئی ءَ پد دومی جھانی جنگ ءِ نیامءَ 1941 ءَ برتانیہ، اٹلی ءَ پروش دنت ءُ ایریٹیریا ءِ کمان ءَ وتی فوجی انتظامیہ ءِ دست ءَ دنتءُ برتانیہ ءِ درآھگ ءَ پد 1952 ءَ ایتھوپیا سرجمءَ ایریٹیریا ءَ وتی قبضہ ءَ کنت ءُ وتی کالونی یے جوڑ کنت۔
ایریٹیریا باز زبان ءُ نسلی ڈیھے بوھگ ءِ ھمرائی ءَ عیسائیت ءُ اسلام مذہب ءِ منوگرانی تھا بھر یں ڈیھے زانگ بیت۔ تگرینا زبان ءِ گپ جنوک گیشتر عیسائی ءُ تگرے زبان ءَ ھبر کنوک مسلمان زانگ بنت۔ ایتھوپیا اے توامیں توکی نزوریاں چاریت ءُ یک حکمت عملی یے ٹہین ایت۔ ایتھوپیا چہ ایریٹریا ءِ ربیدگی، راجمانیءُ نیکراہی گستائی آں چہ سک باز پائدگ چست کنتءُ بنداتی ءَ مذہب ءِ کارڈ ءَ کارمرز کنت۔ ھمے رنگ ءَ بلوچستان ءِ گوستانک ھم گوں ایریٹیریا ءِ گوستانک ءَ یک ھدے ءَ یکدروشمی (Similarity) داریت۔ وھدے انگریز در کپ اَنت گڑا پاکستان مذہب ءِ پوشاک ءَ پوشیت ءُ بلوچ ڈیھ ءَ را قبضہ کنت۔ مذہبی بیانیہ ءِ ھمرائی ءَ نواب ءُ سرداراں آسراتی دنت ءُ گوں وتا ھوار کنت۔ پاکستان ھم چو ایریٹیریا ءِ داب ءَ رنگ، نسل ءُ زبان ءَ کارمرز کنت ءُ بلوچانی نیامءَ یک ھسد ءُ کینگے ودی کنت ءُ بلوچ ھمے نزوریانی سبب ءَ بھرءُ بانگ بیت۔ مروچی ھم قابض ”بہرکن ءُ سربراھی بکن“ فالیسی ءِ پارست ءَ گشیت، بلوچ بے دود اَنت، بے زانت اَنت، وتی گلامی ءِ زمہ وار وت اَنت، وحشی اَنت۔
وھدے ایتھوپیا وتی قبضہ ءَ مھکم کنت گڑا درستاں چہ پیسر وتی راجی زبان ءَ مسلت (Enforce) کنت۔ پریس ءَ بند کنت، مزن آمید گس ءَ بے واک کنت، ایریٹیریا ءِ بیرک ءَ دیر کنت ءُ وتیگ ءَ جنت۔ ءُ تشدد ءُ زوراکی ءِ یک ھلاس نہ بیوکیں درچے بندات کنت۔ ایتھوپیا جھد کنت، من چہ ستم گیری ءُ زوراکی ءَ ایریٹیریا ءِ مردماں وتی زیردست کناںءُ ھمے رنگ ءَ آیانی جتاھیں پجار ءَ ھلاس کنان ءُ آیاں ایتھوپیا ءَ ھوار کنان ءُ آیانی مڈی ءُ زمین ءَ پہ وتی راجی ھستمان ءَ کارمرز کناں۔ وھدے گیشیں زلم ءُ زوراکیانی ھلاپ ءَ ایریٹریا ءِ مردم پہ وتی آزاتی ءَ گہگیری بنا کن اَنت گڑا ایتھوپیا پروپیگنڈہ کنت کہ آ ڈنی دژمناں provokeکرتگ اَنت ءُ آ ایریٹیریا ءَ چہ وتی ماتیں وتن، ایتھوپیا ءَ جتا کنگ لوٹ اَنت۔ایتھوپیا مجتی پروپیگنڈہ کنت کہ ایریٹیریا ءِ مردم گوں ایتھوپیا ءَ وپادار اَنت۔
ھمے داب ءَ ما بلوچستان ءَ چاریں گڑا ادا ھم ما چہ بنداتی ءَ Metanarratives (پوسٹ کالونیل وانشت ءِ تھا گالبندے) گندیں، وھدے زورگیر کئیت بلوچ راجی بیرک، راجی سئوت، زبان، گوستانک، بامرد ءُ دراھیں میتگانی ناماں بدل کنت ءُ وتی دُز اِتگیں تاریخ ءَ بلوچانی سرا مُش ایت۔ نسیر ھان نوری، بیورغ، ھمل، مھراب ھان ءُ بلوچ ھان ءَ دزّانی لڑ ءَ ھوار کنت۔ ابید چہ بلوچی ءُ براہوئی ءَ اردو ءُ انگریزی آں بلوچانی سرا مسلّت کنت۔ وھدے بلوچ زوگیری ءِ ھلاپ ءَ جد ءُ جھد بنا کن اَنت گڑا آیاں برے افغانستان ئے ءُ برے انڈیائے ایجنٹ ءُ پراکسی گشیت۔۔۔
ایریٹیریا ءِ مردم قبضہ گیریت، زلم ءُ زوراکی ءُ لُٹ ءُ پُلّ ءَ گند اَنت ءُ پہ آزاتی ءَ گوریلہ جنگ بنا کن اَنت۔ آیانی نزّ ءَ گوریلہ جنگ سیاسی ءُ جنگی رنگ ءَ بیت ایں۔ لس مھلوک ءَ آگاہ ءُمنظم کنگ گوریلہ جنگ ءِ سوبمندی ءِ اولی گام اِنت چیاکہ گوریلہ جنگ بنکّی رد ءَ چہ الس ءَ ساہ زوریت، گڑا پہ آئی (گوریلہ جنگ) ءِ سوبمندی ءِواستہ السی پلہ مرزی المی بیت۔ گوریلہ جنگ ابید چہ السی پلہ مرزی ءُ کمک ءَ نِہ دیما جنز اِت کنت ءُ نہ برجم بوت کنت۔
ماؤ گشیت، ”گوریلہ جنگانی سیاسی ایجنڈہ دائمی ماں السی واھگانی پد ءَ بہ بنت“۔ مزدور 1958 ءَ اسماراء (ایریٹیریا ءِ بندر) ءِ تھا Haile selassie (ایتھوپیا ءِ گوستگیں شھنشاہ) ءِ پالیسی ءِ ھلاپ ءَ گوں یک زہرشانیءَ وتی جنزءَ بندات کن اَنت۔ اے زہرشانی پُرامن بیت ایں بلے ایتھوپیا ایشیءَ گوں بے رھمی ءَ ولگوج کنت، گڑا نوں آ سما کن اَنت کہ آیاں یک رد ءُ بندیں واک ءُ نوکیں کاررِدے (method )ءِ زلورت اِنت۔ مھمد سعید نوید سوڈان ءِ تھا گوں ورناھانی گروپ ءِ ھواری ءَ ELM (ایریٹیرین لبریشن موومنٹ) ءَجوڑ کنت دانکہ راجی آزاتی ءَ گپت کرت بہ کن اَنت، آیانی اوگامءُ مکسد ءُ اصول، تپاکی، آزاتی، جمہوری ایریٹیریا ءُ مسلمان ءُ عیسائی برات برات اَنت، گوں بیت اِنت۔ 1959 ءَ ELM چیرُکائی وتی جھدءَ بندات کنت۔ آ (ELM) سوڈانی کمیونسٹ پارٹی ءِ ماڈل ءَ پہ وتا شرتر پھم ایت ءُ ھمائی ءِ رد ءَ وتی ساخت ءَ رد ءُ بند دنت۔ آیانی ھر ھمک بنگیجکار(founder )باسکے ءِ ھمرائی ءَ شش باسک ھوار بیت ءُ یک سیلے (تنظیمانی مرکزی مردمانی گروپ)جوڑ بیتءُ پدا ھمک سیل ءِ باسک گوں دومی سیلےءِ باسکاں جتا بنت۔ ھر یکے گوں وتی ھوار بوھوکیں باسکاں ھمگرنچ بیت۔ ھمے رنگ ءَ اے درچ پراہ ءُ شاھگان بوھان بیت ءُ پدا گروپ سیون گشگ بیت۔ ساری ءَ تنظیم سیاسی ءُ جمہوری رنگ ءَ وتی سپر ءَ برجم داریت بلے گڈسر ءَ سلاہ بندیں جھد ءِ نیمگہ رھادگ بیت ایں۔ پدا ایریٹیریا ءِ نودربر مسلم لیگ ءِ بنگیجکار ابراھیم سلطان علی ءُ ادریس محمد آدم ءَ گش اَنت کہ سلاہ بندیں گلے جوڑ بہ کن اِت۔ پدا 1960 ءَ ادریس محمد آدم گوں نودربرانی ھواری ءَ ELF ءَ جوڑ کنت ءُ جار ءَ جنت کہ ڈنی قبضہ ءِ ھلاس کنگ ءِ یکیں راہ سلاہ بندیں جد ءُ جھد اِنت۔ ادریس چیرُکائی ایریٹیریا ءَ پُتریت ءُ گوں وتی بنکی میتگ ءِ دومی ناموریں مردماں گندیت دانکہ آ ھم راجی آزاتی ءِ پلہ مرزی ءَ بہ کن اَنت۔ بازیں مزنیں مردمے ELF ءِ پلہ مرزی ءَ کنت۔ بلے وھدے ELF جوڑ بیت گڈا ایریٹیریا ءِ تھا ھمے گپءُتران چست بیت کہ یک تنظیمے چہ ساری ءَ است گڈا دگہ یک تنظیمے ءِ زلورت پرچا پیش اتکگ؟۔ نوید گشیت، ELM ءَ گوں ELF ءَ تپاک ءُ ضم بوھگءِ سوج وت داتگ کہ ھردو گل یکجاہ بہ بنت ءُ کار بہ کن اَنت بلئے ELF آئی ءِ سوج ءَ کبول نہ کنت۔ چہ آئی ءَ پد سلاہ بندیں گلانی نیامءَ پاد کشوکائی بنا بیت ءُ جیڑہ ودی بیت۔ ELM اے جیڑھی چاگرد ءِ ودی کنگ ءِ بھتام ءَ ELF ءِ گردن ءَ مُش ایت۔ بلے یک نیمگے ELF پسہ دنت کہ ELM ءَ یک چپیں ھکمت عملی یے ٹاہینتگ۔ پدا بھتام پہ بھتام ءَ پد ھردو گروپانی نیامءَ کشّ ءُ چیلے بنا بیت۔ ھمے نیامءَ ELF ھم ELM ءِ سرا بھتام جنت ءُ گشیت کہ آ کمیونزم ءِ اوگام ءَ زورگ ءُ راجی جنزءِ کبلہ (direction ) ءَ بدل کنگ ءِ جھدءَ اِنت ءُ دومی آ میتگ پرستی ءَ گیش کنگ ءَ اِنت پرچا کہ ELM ءِ گیشتر سان Keren ءُ sahel ءِ میتگاں است بنتءُ ELF ءِ لیڈر Baker ءِ میتگان بنت ءُ ھمے جدرنگی (contradiction )ءِ سوَبءَ ھردکانی نیامءَ یک گستائی یے پیداک بیت ءُ پہ ELM ءَ ھرچ عیسائی یے ھوار بیت گڑا ELF آیاں پہ تحریک ءَ تاوانے پھم ایت، آ گشیت کہ عیسائی آنی سوبءَ آ گلام بوتگ اَنت، چیاکہ ھمایاں (عیسائی آں) ایریٹیریا، ایتھوپیا ءِ دست ءَ داتگ۔ ELM ءِ یکوی بھتام ھمیش بیت کہ ELF دگہ تنظیمانی ھستمان ءَ اوپار کرت نہ کنتءُ آیانی گیشتریں مرمانی دیدانک ایش بیت کہ پِڑ تھنا پہ یک گلے ءَ جوانتر بیت کنت۔
ایریٹیریا ءِ جھدکار وھدے وتی جد ءُ جھد ءَ بنا کن اَنت گڑا آ ایریٹیریا ءِ ھمک دمک ءُ بازاراں رو اَنتءُ اے کلوہءَ تالان کن اَنت کہ ” ما دز نہ ایں ما آشوبی ایں، ما پہ شمئے آزاتی ءَ درکپتگیں ءُ پہ شمئے آزادی ءَ مریں، ما اے وھد ءَ گلام ایں، ما سوڈان ءِ رنگ ءَ آزات بوھگ لوٹ ایں“۔ بلئے آ وھد ءِ بازیں تجزیہ نگارانی ھیال ھمیش بیت کہ ELF ابید چہ وتی جاورھال، مردمانی نفسیات ءُ چاگرد ءَ پھمگ ءِ بلکیں تھنا جذباتی بنیات ءَ جد ءُ جھد کنگ ءَ اِنت۔ یک دانشورے گشیت، ” آ وھد ءَ ELF ءِ تھا ایریٹیریا ءِ راجمانی، روزیگی ءُ راستیں جاورھالانی پھمگ ءِ بودناکی (ھمے پہ یک تحریکے ءِ کامیاب کنگ ءَ المی مانیت) نہ بوتگ“۔ آئی ءِ تھا مخلصی ءُ زمین دوستی وا سک بوتگ بلئے جاورھالانی نہ پھمگ ءِ سوب ءَ آئی ءَ بازیں ردیں فیصلہ ھم زرتگ۔ آئی ءِ کچ باز بیت، آ کاروائی ھم کنت، آ کربانی ھم دنت بلے ELF ءُ ELM ءِ ھردکانی تھا Vision ءِ کمی بیت۔ آ ابید چہ دراج مدتی شئوربندیاں ایتھوپیا ءِ زلم ءُ تشدد ءِ ھلاپ ءَ تھنا پہ پدکرد ءِ بنیات ءَ جھد کنگ ءَ بنت۔
زانتکارے گشیت، تحریک چو ھما بستگیں بند (کہ آئی ءِ تھا آپ تان بہ بیت) ءِ پئیم ءَ بہ بیت کہ بئے مہ سندیت، اگاں یکبرے سست گڑا دوبر آئی ءِ بندگ سک گران بیت۔ ادا ما ایشی ءَ چش گیشینت کنیں، اگاں مھکمیں ادارہ بیت گڑا ما پہ مردمانی موبلائز کنگ ءَ جوانیں کردے پیلو کرت کنیںءُ اگاں شیواریں لیڈرشپے بیت گڑا ادارہ گیش ءَ چہ گیش مھکم ءُ توانا بنت۔
ایتھوپیا ءِ بگیری ءَ ELF ڈنی ڈیھاں ھم وتی چست ءُ ایراں برجم داریت۔ ELF ءِ باسک تقریبا 7 ھزار بنت بلئے آ راجی مڈی جوڑ کرت نہ کنت۔ یک پولکارےگشیت، ”آیانی وژن ءِ تھا یکجاھی ءُ ھم سنگی ءِ کمی بوتگ ءُ آ آئیڈیالسٹ بوھگ ءُ ردیں حکمت عملیاں بے سوب کرتگ اَنت“۔ ھمے رنگ ءَ ELF ءِ وائس چیئرمین ہیروی ٹیڈلا بیرو وتی بے سوبیانی زکر ءَ کنت ءُ گشیت، ”ما جاورھالانی گہتر اندازگ جت نہ کرتگ، ما ایتھوپیا ءِ ھم راستیں جاورھالانی جائزہ گرگ ءَ بے ھچ بوتگیں، ما وتی توکی جیڑھانی تجزیہ کنگ ءَ ھم بے سوب بوتگیں، ما نہ زانتگ کہ اراں یک بنداتی جھدکارے پہ مئے گل ءَ نعمتے یا ھترھے؟ ھمے رنگ ءَ ELF ءِ ردیں فالیسیانی بابت ءَ Awet tewelde weldemichael وتی کتاب “Third world colonisation and strategy of liberation” ءِ تھا نبشتہ کنت، ” لیڈرشپ ءِ تھا سیاسی نا پھتگی ءُ بے بیسھی ءِ کمی، پرکہانی بنیات ءَ شنگ ءُ شانگیں جیڑہ، ھنکینانی نیامءَبے دسکمکی (cooperation )ءَ چہ سپلائی (Supply) ءِ جیڑہ گیشتر گڑ ءُ منج کُتگ، ھندی تعصبات، بودشت ءِ نیستی، دراج مدتی پالیسی ءِ نہ بوھگ ءَ چہ آکرکار گل ءِ تھا استیں زانتکاریں ورنا لاچار کرت اَنت کہ آ وتی جاورانی ھورت چاری ءَ بہ کن اَنت ءُ آیاں بدل بہ کن اَنت ۔اے نیامءَ ELF ءِ تہ ءِ ورنا سک باز جھد کن اَنت کہ جاوراں بدل بہ کن اَنت ءُ سانمندیں حکمت عملی جوڑ بہ کن اَنت۔ بلئے ELF ءِ زمہ وار ھمک مٹی ءُ بدلی ءِ دیمءَ اڑاند بنت۔ اے نیامءَ ELF وانندگیں تبکہ ءِ ھر ھما شکس ءَ نشانگ کنت ءُ کُشیت کہ آئی ءِ پالسیانی چپ ءَ روت یا سوال چست کنت۔ ELF ءِ تھا کارانی گیشنوک، اصول ءُ ڈسپلن نہ بیت، چمیشکہ ایریٹیریا ءِ آجو دوستیں سرکلانی تھا پہ تحریک ءِ گھتر کنگ ءَ سلاہ ءُ مشورہ بنا بیت، دنیا ءِ جتا جتاھیں سوبمندیں تحریکانی جائزہ ءَ پد آ الجزائرءِآزاتیءِ تحریک ءَ وتی رول ماڈل گچین کن اَنت۔ آ دومی جنزانی کتہ کاریاں چہ پائدگ زور اَنتءُ پہ وتی راستیں جاوراں پالیسی جوڑ کن اَنت ۔ چرے توکی اصلاح ءِ بے سوبی ءَ پد لھتے مردم چہ پارٹی ءَ درکئیت ءُ EPLFءَ جوڑ کن اَنت ۔ Eritrean people’s liberation front (EPLF) ءِاصلاح کار فیصلہ کن اَنت کہ نوں آ وتی واک ءُ دوچاری ءَ گوں راستی ءِ تھا بدل کن اَنت۔ دیمترا کم کم ءَ آ دگہ اصلاح کار ھم EPLF ءَ ھوار بوھان بنت۔ اے وھد ءَ نہ تھنا قابض ایتھوپیا بلکیں ELF ھم آیانی ولگوج کنگ ءَ ساڑی بیت ایں۔ آ (اصلاح کار) چہ وتی سوبمَندیں پالیسیانی سوب ءَ ھرکسی دل ءُ دماگانی تھا جاگہ کنگ ءَ سوبمند بنت۔ آ نہ تھنا وتی توکی اڈاند بلکیں زورگیر ءِ ھم گوں دلیری ءَ دیمپانی ءَ کن اَنت۔آ وتی سجئیں حکمت عملیاں بدل کنان ءَ وتی ذرائع ءُ کاررِدانی سرا چار ءُ بچارکُن اَنت ءُ آیاں دوارگ رد ءُ بند دینت۔ چمیشکہ EPLF زیتاں مردمانی دلگوش ءِ مرکز جوڑ بیت۔ آ گوں السی پلہ مرزی ءَ تاگت گراَنت۔ گوں السی پلہ مرزی ءَ ایتھوپیا ءِ فوج ءِ سرا مزن مزنیں ارش کن اَنتءُ ھمے السی پلہ مرزی پہ ایتھوپیا ءَ سردردے جوڑ بیت۔ پمیشا پدا زورگیر پالیسی یے جوڑ کنت بزاں ”اگاں ماھیگ ءَ کُشگ لوٹ ئے گڈا آئی ءَ چہ آپ گستا کن“، ھمے رنگ ءَ آ (زورگیر) پلہ مرزیں کوچگ ءُ میتگانی سرا ارش کنت دانکہ گوریلہ آں گوں الس ءَ بِہ سندیت ءُ آیاں تاوان بہ دنت۔ چرے عمل ءَ بازیں مردمے شھید کنگ بیت ءُ چریشی ءَ گیشتر ھادساتی ءُ ناگھانی گوریلہ ودی بیت۔ اے ھما مردم بنت کہ کسے ءِ کماشءُ سیادے چہ زورگیر ءِ دستاں جنگ بوتگ، ایشاں پہ وتی بیر گرگ ءَ تنظیم جوائن کتگ ءُ پدا تنظیم ایشانی ھیلکاری ءَ کنت ءُ سوھویں گوریلہ جوڑ کنت۔ ایریٹیریا ءِسجئیں آبادی ایتھوپیا ءِ ھلاپ ءَ روت۔ چہ EPLF ءِ ھمے پالیسیانی سوب ءَ تحریک چہ نابالگی ءَ درکئیت ءُ بالگی ءَ سر بیت۔ نبشتہ کار وتی کتاب ”Third world colonisation and strategy of liberation“ ءِ تھا گشیت، ”ELF نہ وتی جھدکارانی دارگ ءَ نہ وتی رھدربرانی توکی دژمنیانی ھلاس کنگ ءَ سوبمند بوتگ“۔ ءُ دگہ یک کتابے (African guerillas) ءِ تھا نبشتہ اِنت، ”EPLF ءَ وتا منّارینتگ کہ آ سیمی دنیا ءِ سوبمند ءُ مھکم تریں تنظیم اِنت، آ وتی گچینیں حکمت عملی، سفارتی ءُ فوجی تاگت ءِ زور ءَ 1993 ءَ ایریٹیریا ءَ آزات کنت“۔ EPLF ءِ سیاسی حکمت عملی ایش بیت کہ آ ایتھوپیا ءِ بگیری ءَ گیش ءَ چہ گیش محاذ پچ بہ کنتءُ گیشءَ چہ گیش محاذ پچ کنگءِ مراد سجہیں راجمانی ھالیکیں ڈنگءُدراں پُر بہ کنت۔ ھر ھما تاگت کہ ایتھوپیا ءِ ھلاپ بیت گڑا EPLF گوں آیاں نزیکی کنت، آ ٹیگرے پیپلز لیبریشن فرنٹ (TPLF) کہ ایتھوپیا ءِ ھلاپ ءَ بیت ءُ یک ریبلین یے جنزینگ ءَ بیت، گوں آئی ءَ ھم سنتی کنتءُ TPLF دگہ یک ھندے ءَ جد ءُ جھد کنگ ءَ بیت بلے وتی ھندانی بھر ءُ بانگ کنگ ءَ EPLF گوں TPLF ءَ ھچ رنگیں رازی بازی نہ کنت بلے آئی ءَ ایتھوپیا ءِ ھلاپ ءَ کمک کنت۔ مردم ھیران بنت کہ ایریٹیریا ءِ رنگیں راجمانے کہ قبائلی، نیکراھی، نسلی ءُ زبانی رد ءَ بھر ءُ بانگ بوتگ، آکر چوں EPLF ءِ کاردربری(Management )ءُ فوجی ڈسپلن ءِ رد ءَ یکجاہ ءُ یکمشت بوتگ؟ EPLF وتی گوست ءِ توامیں ردیانی شونداری ءَ کنت ءُ دوارگ وتا رد ءُ بند دنت۔ وتی گوست ءِ بے سوبیاں توریت ءُ پہ باندات ءَ یک خاکہ یے جوڑ کنت۔ وتی ھمے کتہ کاریانی بنیات ءَ وتی جہدکاراں سیاسی زانت دیگ بنا کنت۔ EPLF چوشکہ چہ بنیات ءَ مارکسزم ءُ سوشلزم ءِ سرا بیسہ داریت بلے پدا چرے لیکھاں ابید وتی راجی آجوئی ءُ پائدگاں Realpolitik ءِ رد ءَ چارگ بنا کنت ءُ وتی مردماں ایریٹیریا ءِ گوستانک ءُ راجدوستی ءِ بابت ءَ آگاھی دنت۔ EPLF بنداتی ءَ گیشتر کوچگانی تھا سرگرم بیت، پدا شہرانی تہا شنگ ءُ شانگ بیت۔ 1973 ءَ EPLF کیرن (keren) ءِ سرا قبضہ کنت ءُ ھمے گشیت کہ ایشرا ایریٹیریا ءِ بُندر کنیں۔ اے نیامءَ EPLF ءِ گوں آدگہ سلاہ بندیں گلانی گوناں اختلافی جنگ بیت اِنت۔ EPLF ءِ گیشتر باسک وانندگ ءُ جاورھالانی پھمگ ءِ شر لائک بنت ءُ السی پلہ مرزی ءُ میان استمانی جاورانی سرا آیانی چمے بیت ءُ ELF ءِ ردیں پالیسیانی سوب ءَ ھردکانی نیامءَاختلاف ودی بیت بلئے EPLF گوں ELF ءَ اتحادے جوڑ کنت، لھتے وھد ءَ گوں ھمکوپگی ءَ جنگ کن اَنت بلئے پدا اے اتحاد پرشیت، پدا ھردکانی نیامءَ اختلاف سر کشّ اَنت، پدا ھردو جنگ بنا کن اَنت۔ “بہ گفتِ ھیربکش مری سیاسی ھم سنتی مئیلءُرُجحانے (Phenomenon) نہ اِنت بلکیں پہ آئیءَ (ھم سنتیءَ) وتی سیاست پہمگ لوٹیت، سوشلزم شوشلزم کنگءَ چہ شوشلزم نئیت“ نوں داں ھما وھد ءَ ھردکانی اختلافی جنگ ھلاس نہ بنت داں EPLF سرجم ءَ ELF ءَ پروش نہ دنت۔ 1991 ءَ EPLF اسمارہ ءِ سرا قبضہ کنت ءُ ادارکی ھکومتے جوڑ کنت ءُ پدا 1993 ءَ ریفرنڈم کنائین ایت، سجئیں مردم پہ آزاتی ءَ ووٹ کن اَنت۔ کتاب A to Z civil wars in africa ءُ کتاب Conversation with eritrean political prisoners ءِ تھا نبشتہ اِنت کہ EPLF ءِ مردم وتی کار ءُ زمہ واریاں سک فرمانبرداری، نظم ءُ ضبط، پھتگی ءُ مھکمی ءَ گوں برجم دار اَنت۔ آئی ءِ ھالرسان وتی دژمن ءُ وتی الس ءِ نیامءَ چو لس مردمے ءِ رنگ ءَ نند اَنت ءُ ھال ءُ اھوال سر کن اَنت۔آیانی گوں الس ءَ ھمدردی، مھر ءُ سیالی مھکم بیت اِنت۔ پمیشکہ آ گوں دلاری ءِ جیڑہ ءَ سک سنگین بنت، اے زمہ واری ءَ چو یک استانے ءِ رنگ ءَ سجئیں اھوال ءُ سبوتاں پد نوں یک دلارے سزا دینت، پہ کسانے ردیاں مردماں بیھار دینت ءُ یل کن اَنت۔
بلے ELF گوں چشیں جیڑھاں سک لاپروائی کنت، آئی ءِ پالیسی الس ءِ چپ ءَ بنت ءُ آئی ءِ تھا ڈسپلن ءُ نظم ءُ ضبط نیستی ءِ کچ ءَ بیت۔ بلے EPLF سیاسی ءُ ملٹری، ھردوجھت ءَ ھنرمند ءُ لائک بیت ایں، آئی ءِ وتی یک ھیلکاری سیریزے (General education for fighters) بیت، آئی (سیریز)ءِ وتی یک نسابے بیت۔ ایریٹیریا ءِ گوستانک، دود ءُ ربیدگ، راجی بامردانی بابت ءَ جتا جتاھیں بنگپ بنت، ایشی ءَ چہ مراد دانکہ وتی جھدکاراناں زانت ءُ سسا بہ دنت۔ ھمے ھیلکاری کتاب ءِ گڈسر ءَ نبشتہ بیت ” یک لشکرے ابید چہ راجی آجوئی ءِ لیکہ ءَ چو بے اکل ءُ بے دماگیں انسان ءِ پئیم ءَ اِنت، یک لشکرے ءِ کرا داں سسا ءُ دماگ مہ بیت آ وتی دژمن ءَ پروش دات نہ کنت“۔ ELM ءُ ELF ءَ تحریک چہ وتی ردیں پالیسیانی سوَبءَ تاوان بار کرتگ اَت بلئے نوں EPLF وتی باسکاں زانت دنت دانکہ گوست ءِ ھمے ردیں پالیسیاں بچار اَنتءُ سبک بزوراَنت۔ EPLF ءِ سیاسی ونگ پیپلز پارٹی بیت۔ آئی (پیپلز پارٹی) ءِ سروک Estifanos bruno afeworki یکرندے گشیت کہ پیپلز پارٹی یک یکتبکاتی (Egalitarian) پارٹی یے ءُ EPLF ءِ کیڈر ادا گوں ارزانی ءَ جیڑھانی سرا باوست کت ءُ وتی ھیالانی درشان ءَ کت کن اَنت، آیانی باوستانی تھا نہ وشی ءُ تھلی ھم بیت اِنت ءُ اے درچ داں ھپتگاں جنزیت، ھمے زھر،کچلی ءُ چیک اینڈ بیلنس آیانی جھد ءَ سوبمند کنت, آ دیمترا گشیت، آیانی لھتے دراج مدتی ءُ لھتے کم مدتی پالیسی بنت۔ ELF ءِ لیبر پارٹی EPLF ءِ پیپلز پارٹی ءِ دیما نزور تران کنت ءُ آئی ءِ دیما اوشتات نہ کنت۔ ایشی یک مستریں سوبے ایش بیت کہ ELF ءِ جنگی پڑ ءِ باسک ھم لیبر پارٹی ءِ باسک بنت ءُ ھمے رنگ ءَ ھردکانی تھا ھچ پئیمیں پرک ءُ درک گندگ ءَ نئیت، لیبر پارٹی ءِ گیشتریں باسک رجعت پسند ءُ پیشداروک بنت۔ بلئے پیپلز پارٹی گوں وتی اصولاں جنزیت۔ Dan connell گشیت: ”پیپلز پارٹی ءِ تھا ھروھد ءَ دگری(اختلافات) ودی بنت گڈا یکدومی ءِ دیما آرگ بنت۔ آ جہدجارکہ سلاہ بندیں جھدکار بنت آ چہ سیاسی پڑ ءَ دور دارگ بنت ءُ کسان کسانیں بنزھانی تھا ھوار کنگ بنت، ءُ آ (سلاہ بندیں جھدکار) چیر ءُ زیریں کاررِدانی(طریقہ) گوماں دارگ بنت“۔ آیانی یک سروکے، الامین محمد گشیت، ”ادا ھمک چیز ءِ پئیسلہ ءَ پارٹی کنت“۔
ایریٹیریا ءِ لس مردم EPLF ءِ سرا گیشتر بیسہ کن اَنتءُ آئی ءِ کردانکی واک (Moral authority) ءِ سرا کم سوال چست کن اَنت ۔بلئے ELF ءِ تنظیمی ڈھانچہ سک نزور بیت اِنت، بنداتی ءَ ھامد ادریس ءِ ھمبرائی ءَ ELF ءِ باسک دوازدہ بنت ءُ آیانی کرا گیشءَ چہ گیش دہ دانگ توپک بیت۔بلئے ھردے ممبرشپ گیش بوھان بیت گڈا ڈسپلن ءِ نہ بوھگ ءِ سوب ءَ باسکانی سرا لیڈرشپ ءِ چنگُل نزور ترّان کنت۔ عیسائی ءُ مسلمانی نیامءَ تعصب گیش کنگ بیت، وتی مردم تنگ کنگ بنت، ھمے سوب ءَ گل ءَ گوں ھواریں لھتے ایماندار ءُ بے داگیں مردم 1970 ءَپہ لاچاری EPLF ءِ بُنھشت ءَ ایر کن اَنت۔ EPLF ابید چہ آئیڈلزم ءَ بلکیں گوں گواچن پسندی ءَ وتی کاراں دیما بران ءَ وتی جد ءُ جھد ءَ وتی زمینی جاورانی رد ءَ جنزین ایت۔ EPLF ءِ تہ ءِ مردم گیشتر عیسائی ءُ ELF ءِ گیشتر مسلمان بنت۔ نی ELF ءَ راجی جد ءُ جھد ردیں کشکے ءَ پِرّینتگ اَت گڑا EPLF ایشی ھلاپ ءَ ترندیں ایکشن زوریت ءُ 1972 داں 74 ءُ 1981 ءَ ھردکانی میان ءَ جنگ بیت اِنت۔ ایریٹیریا ءِ رنگیں راجمانے کہ جنگی رد ءَ گوں جتا جتائیں پدریچانی تھا بھر بیت، آیانی (پدریچانی) تھا ٹیگرینیا، ٹیگرے، ساھو، کونما، ہیڈارب، خنامہ، نارا، بیلن، راشایدا ءُ افار ھوار بنت۔ آیانی آباتی ءِ پنجاہ در سد ٹیگرینیا ءُ سی ءُ یک در سد ٹیگرے بنت، پشکپتگیں جتاجتائیں کسان ءُ مزنیں پدریچ بنت۔ EPLF ءِ درستاں چہ مستریں دور چاری ایش بیت کہ آئی ءِ گوں سجئیں پدریچی ءُ نیگراھی ٹولیاں گوں یکرنگیں روشتے بیت۔ بَہ گُفتء لیسی ”EPLF جتاجتائیں پدریچ ءُ ٹکاں گوں سیالی داروکیں مردماں یک ٹوھیں پترے ءِ سرا جم کنگ ءِ ھمرائی ءَ آیانی بودناکیاں ھم زورگیر ءِ ھلاپ ءَ کامرز کنگ ءِ ھنر ءَ پوہ بیت، EPLF آیانی وت ماں وتی جیڑہ ءُ زھریاں ھلاس کنت ءُ آیانی دیما گوں کوزہ گیر ءَ کنت، EPLF ءِ بنیاتی اصولاں چے یکے ایش بیت کہ گوں ھچ کس ءَ پدریچی، جنسی ءُ نیگراھی روشتے ءَ گوں پیش آیگ مہ بیت ءُ گوں ھرکس ءَ ھمسنگی روشتے پیشدارگ بہ بیت“۔
دگہ یک پولکارے گشیت، ”ایتھوپیا وس کنت کہ ایٹیریا ءِ تھا پدریچی تعصب ءُ میتگ پرستی یے ودی بہ کنت ءُ آیانی تحریک ءَ نزور بہ کنت۔ ایشی تھا ELF ءِ ھم دانستہ ءُ غیر دانستہ حکمت عملی گون بنت گوں کہ زورگیر ءِ ایجنڈا ءَ گیش مھکم کن اَنت۔بلئے EPLF ءِ ھما ساھت ءِ (at the time )زرتگیں پیسلہ زورگیر ءِ ایجنڈا ءَ دائمی بے سوب کن اَنت“۔
جاھے EPLF ءِ میتگی رھدربرے گشیت، ”مئے پیسلہ گیشتر گوں اَدل ءُ انساپ بوتگاں“ ، چریشی ءَ مردم گیش ءَ چہ گیش گوں EPLF ءَ بیسہ دار اَنت۔ اشی ءَ چہ پد ایریٹیریا ءِ مردم جھد کن اَنت کہ میان استمانی برادری وتی دلگوش ءَ گوں آیانی زرمبشت ءَ بہ کنت ءُ آیانی کمک ءَ بہ کنت، آئی ءَ چہ پد آ سفارتی کوشست ءَ بنا کن اَنت۔ یکبرے EPLF ءِ جھگیرانی یک ٹولی یے (Delegation) امریکی سفیر جارج بش اول ءَ اکوام متھدہ ءِ کوریڈور ءَ گٹ کنتءُ گشیت، ”مئے کمک ءَ بکن اِت“، گڑا بش پسہ دنت، ”شمارا عالمی دلگوش ءِ گرگ ءِ واستہ یک افریقن انڈیایے ءِ لوٹیت“، بزاں یک انچیں ڈیھ یے چو بنگلہ دیش ءِ آجوئی ءِ رنگ ءَ شمئے پلہ مرزی ءَ بہ کنت۔ ھمے میان ءَ آرگنائزیشن آف افریقن یونٹی ءِ سیکریٹری جنرل ڈیالو ٹیلی آیاں گشیت، ”داں شما زوراک نہ بہ اِت گڈا کس شمارا گوش نہ داریت“۔ ھمے میان ءَ ھندی جاورھال چٹ ءَ بدل بنت گڑا ایریٹیریا ءَ را امریکن پلہ مرزی رسیت۔ اشی ءَ پد EPLF وتی گیشتریں دلگوشءَ گوں امریکہ ءُ یورپ ءَ دنت دانکہ دری مردماں وتی نیمگءَ بِہ چکّ اِیت۔
پدا دیمترا ایتھوپیا ءِ تھا بادشاہت ءِ ھلاپ ءَ یک جنزے بنا بیت، گڑا ایتھوپیائی گل EPRP ءِ مردم گوں EPLF ءَ سیالی یے جوڑ کن اَنتءُ مدت لوٹ اَنت، گڑا EPLF گشیت ما شمئے کمک ءَ کنیں بلے مئے جیڑہ ءُ مئے لوٹ آجوئی اِنت بادشاھت نہ اِنت۔ ٹیگرے ءِ یک سلابند جھدکاریں گشیت، راجی جیڑہ ءِ گیش ءُ گیوار آزاتی انت، وتی یک وتواجھیں استانے جوڑ کنگ ءُ وتی یک وتواکیں ھکومتے برجم دارگ ءَ چہ راجی جیڑہ گیشوار بوت کنت۔ البت ٹیگرے ءِ کشّ اِتگیں سیمسراں ایریٹریا نہ منّ ایت ءُ ھردو ننداں پرے جیڑہ ءَ ھّلے کشّ اَنت۔ ھمے وھد ءَ ھردکانی میان ءَ بازیں جیڑھے بنت بلئے ابید چریشاں ھردو یکیں پتر ءِ سرا کاینتءُاوشت اَنت۔
گڈسر ءَ ELF ھم وتی اصلاح ءَ کنان ءَ وتی ردیاں منّ ایتءُ کبول کنت کہ EPLF ءِ پالیسی ءُ ھکمت عملی پہ راجی آجوئی ءَ جوانتر اَنت۔ھردو یکجھتی ءَ را ھژدری سرپد بنت ءُ آکرکار جتاجتائیں شرت ءُ جاورانی رد ءَ 1986 ءَ اتحاد ءِ جار ءَ جن اَنت۔ دیمترا 1990 ءَ EPLF مساوا بندن ءَ قبضہ کنت، چریشی ءَ ایتھوپیا ءِ روءُ آ گوں ریڈ سی ءَ سدیت، ایشی ءَ چہ پد کم کم ءَ سجئیں ایریٹیریا آجوئی پسندانی پنجگاں کئیت، عراق ءُکویت ءِ جنگ ءَ امریکہ جھد کنت کہ اے ھند ءِ جنگ ءُ جدلاں گوں پُر ایمنیں رنگے ءَ گیشّ ءُ گیوار بہ کنت بلئے بے سوب بیت، چیاکہ ایتھوپیا، ایریٹیریا ءَ را آجوئی دیگ ءَ ساجو نہ بیت ءُ اریٹیریا ءِ مردم سرجم ءَ آزاتی ءِ لوٹ ءَ کن اَنت۔پدا گپ ریفرنڈم ءَ روت ءُ سر بیتءُ EPLF گشیت کہ پہ ریفرنڈم کنگ ءَ ایتھوپیا ءِ فوج چہ ادا درکنگ ءُ اکوام متھدہ ءِ فوج آرگ بہ بیت۔ امریکہ گْونے گپ ءَ تپاک کنت کہ ایریٹیریا ءِ مردماں وتی نسیب ءِ پئیسلہ ءِ ھک ھست ۔ ھمے میان ءَ EPLF وتا ایریٹیریا ءِ ادارکی ھکومتے جم داریت پدا 1993 ءَ ریفرنڈم بیت، سجئیں مردم پہ آجوئی ءَ ووٹ کن اَنت ءُ ایریٹیریا آزات بیت۔ پدا یک سالے ءَ پد ایریٹیریا اکوام متھدہ ءِ باسکے جوڑ بیت۔
ما دیست ءُ ونت، آزاتی ءَ ساری EPLF ءِ یک مزنیں کردارے ھست اَت۔ بلے ما وھدے آئی ءِ آزاتی ءَ پد ءِ گوستانک ءَ چاریں گڈا آئی ءِ ھچ رنگیں کار ءُ کرتن گندگ ءَ نئیت۔مروچی ایریٹیریا ءِ جاورھال چہ آدگہ افریقن ڈیھاں جتا نہ انت۔ تنے وھدی ایریٹیریا پہ وتی گپءِآزاتی ءُ تاکاری ءَ آجو نہ انت۔ ادا چہ پدر بیت کہ آزاتی ءِ زرمبشت ءِ مکسد تھنا یک استانے گرگ نہ انت بلکیں وتی آجوئی ءِ برجم دارگ اِنت۔ بَہ گفتء جواھر لال نھرو ”مارا تھنا آزاتی گرگی نہ انت بلکیں زورگیر ءِ پُر کرتگیں سجئیں ٹانکیانی آپ سرجم ءَ کشّگی اَنت، آپانی کشّگ ءَ پد ساپ ءُ سلھیں آپ مان کنگی اَنت“۔
Bibloghraphy; Third world colonisation and strategy of liberation; Awet tewelde weldemichael conversations with eritrean political prisoners; Connell dan A to z civil war in africa; Guy arnold African
دلگوش: اے نبشتانک چہ اردوءَ بلوچیءَ رجانک کنگ بوتگ ءُ ادا اے نبشتانکءِ گچینی بہر زورگ بوتگ۔
