اولی بَھر
ھمگام بلوچی
انچوشکہ مئے نبشتانک ءِ بُنگپّ لاپ ءَ “آس” ٹَوک مان اِنت پمیشکا اے ٹَوک ءَ ھر کسے وَ زانت کہ آسٹریلیا ءِ جنگل ءُ لَدانی ڈول ءَ آس ھرجاہ ءُ ھر وھد ءَ وت نہ بَلَ ایت بلکیں آس ءِ روک کنوکے وَ ھست اِنت کہ آ آس ءَ را داراں چیر دے اَنت ءُ یا پد ءَ پٹرولاں ریچ اَنت ئِے۔ بزاں تو سَے چار داریں بُنڈ بْیار ءُ آس بہ دے اش ءُ ودی داراں چیر ءَ مہ دے ئِے گُڑا ھما دار سوچ اَنت ءُ پُر بنت ءُ پد ءَ ھما آس مر ایت بلے اگاں تو داراں چیر دیان ءَ بہ بہ ئے گُڑا آ آس مُدام روک بیت ءُ ایشی ءَ اوگانستان ءِ آس گْوش اَنت کہ آئی ءِ ھمساھِگیں دژمن مُدام روک کن اَنت ئِے۔
مرچی گیدی ءِ ھر وڑیں رسانکدر ءِ کارسر، ھالکار ءُ زانتکار انچوشکہ توری یوروپی ءُ امریکی بہ بنت توری میانجی ئیں رودرآتکی ءُ زِرباری ایشائی بہ بنت بزاں دگنیا ءِ کُنڈ کُنڈ ءِ مردم اوگانستان ءِ جیڑہ ءَ باز جْوان پوہ اَنت بلے ھرکسے وتی مجگ ءِ وڑ ءَ، بزاں کسے پہ پوتاری ءَ یا دگریں استانانی پلّامُرزی ءِ ھاتر ءَ اوگانستان جیڑہ ءِ سر ءَ وتی وڑ ءَ دروگیں درنگازی کن اَنت، لھتے وتی بے سوبی ءِ لِکّینگ ھاتر ءَ دگراں تھمت جنت ءُ البت کسے راستیں گپاں ھم کنت۔
من ءَ بیست ءُ یکمی سال اِنت کہ من اوگانستان ءَ چہ بازیں تندجاہ ءُ رسانکدراں وانگ ءُ زانگ ءَ آں ءُ من چہ بازیں سالاں اِد ءَ زند ھم گْوازینگ ءَ آں، ھلمند ءَ بہ گِر داں نمروز، ھِرات ءُ مزار شریپ تاں بَلگ ءُ کابُل ءَ من گوں دوزواھیں اوگانیں دزگْوھاراں بازیں وھد ھم گْوازینتگ پمیشکا منی دل ءَ لوٹ ات کہ من مرشی اوگانستان ءِ راستیں جیڑہ ءَ گیدی ءِ دیم ءَ بیار آں کہ اے دائمیں آس چون روک بیتگ ءُ کَے ءَ روک کتگ۔
منی نز ءَ اوگانستان ءِ آس ءِ زانگ ءَ پیش مارا “لویا اوگانستان یا ڈیورنڈ سیمسر” ءِ بارو ءَ سرپر بیگ لوٹ ایت کہ “لویا اوگانستان یا ڈیورنڈ لائن ءِ سیمسر” چے یے؟
ڈیورنڈ لائن ءِ سیمسر 2،640 کلومیٹر ءِ اوگانستان ءُ پاکستانی زیردستیں پشتونستان ءِ یک دْراجیں سیمسرے کہ آ رودرآتکی پشتواں چہ روایرشُتی اوگاناں جُتا کنگ اِنت۔ اے سیمسر برٹش انڈین ءِ کاردار واجہ ھُدامُرزی سر مارٹن ڈیورنڈ ءَ آ وھدی اوگانستان ءِ پاگواجہ ابدورلرھمان ھان ءَ گوں 12 گْوبشان 1893 ءَ یک منّگ نامھے ءِ سر ءَ دزنام کتگ اَت کہ سد سال ءَ پشتونستان (ھستیں وھد ءِ پاکستان ءُ زیردستیں) برٹش انڈیا ءِ دست ءَ بیت ءُ پد ءَ واتر اوگانستان ءَ دیگ بہ بیت۔ دلگوش بہ بہ اِت کہ آ وھد ءَ پاکستان ءِ ھچ نام ءُ نشان نیست اَت ءُ نیکہ کَسے ءَ پاکستان ءِ گُمانے وَ ھست اَت چُشیں استانے ٹھینگ ھم بیت ۔ پد ءَ 54 سال ءَ رند وھدے کہ پاکستان ٹھینگ بیتگ گُڑا اوگانستان ءَ باز زھرشانی کت ءُ میان اُستمانی گَل یو این ءِ لاپ ءَ پاکستان ءِ منّگ ءَ بج اِت گوں الھان ءَ گْوشت ئِے کہ ما پاکستان ءَ نہ منّ ایں پاکستان وَ راجے نہ انت بلکیں لھتیں راجانی زِندانے کہ اود ءَ بازیں راج سانکلاں بند اَنت ءُ مجگی گلام اَنت۔ وانوک دلگوش بہ بہ بنت کہ 1880 ءِ کَرن ءَ زمستانیں موسماں پشاور اوگانستان ءِ بُندَری شھر اَت ءُ گرماگاں کابُل اَت ئِے۔
پد ءَ 1960 ءِ دَھک ءَ اوگانستان ءِ مزنیں وزیر مھمد داود ھان ءَ پہ وتی رودرآتکی پشتونستان( پاکستان ءِ زیردستیں پشتون ءِ سرڈگار) ءِ آجوئی ءِ کار بندات کتگ ءُ پشتو سرمچارانی گَل جوڑ ئِے کت انت پمیشکا پشاور ءُ دگہ پاکستان ءِ بازیں شھراں جاور سَک نگیگی اَت انت۔ رَند ءَ پاکستان ءِ لشکر ءَ گوں 1961 ءُ 1962 ءَ باجوڑ ءِ دَمگاں جنگے ھم کتگ اَت ئِے کہ چرشی ءَ بازیں بیرانی ھم بیتگ اِت انت۔ گُڑا پاکستان ءَ وتی کابُل ءِ ڈنّی کارگس(کونسلیٹ) بند کُت ءُ اوگانستان ءَ گوں ھر وڑیں واپار بند کت اَنت۔ پد ءَ اوگانستان ءَ وتی واپار گوں سوت یونین ءِ بُنجاھی استاناں(سینٹرل ایشین ریپبلکاں) گوں بُنگیج کت۔ رند ءَ پاگواجہ داود ھان ءِ ناکو زتک بادشاہ زاھر شاہ ءَ آئی ءَ گوں راجی جیڑھانی سر ءَ زھر گپت ءُ واجہ داود چہ آئی ءَ سَک بے وس بیتگ ءُ 1963 ءَ دزکشّی دات ءُ سرکار زاھر شاہ ءَ را دات ئِے۔
پد ءَ 1971 ءِ ھندوستان ءُ پاکستان ءِ جنگ ءَ پاکستان بے کساسیں بیرانیاں ءُ تباھیاں دُچار کپتگ:پروشت ءُ نزور تر اِتگ اَت بلے زاھر شاہ پاکستان ءِ نزوریانی پائدگ نہ زورگ ءَ اَت کہ ڈیورنڈ سیمسر ھلاس ئِے کُت بزاں پشتونستان ءِ آجوئی ءَ ھچ کار نہ کُت البت آوھدی گوریچ ءُ رودرآتکی پشتو ءُ بلوچ ھم چہ پاکستان ءَ آجوئی ءِ جُھد ءَ اَت انت۔ بژن کہ زاھر شاہ پاکستان ءَ گوں سْیادی ودی کنگ ءَ گلائیش اَت ءُ نزیک تر بیگ ءَ اَت ئِے بلے دومی نیمگ ءَ زاھر شاہ ءِ سرکار ءَ سِلکاری گیشتر ءُ ملک ءِ بزگی ودّگ ءَ ات چمیشکا لس مھلوک چہ زاھر شاہ ءِ سرکار ءُ پاگواجھی ءَ ناوش ءُ ایکیم ات انت ءُ اے آکبت ھمُک اوگان ملور اَت ءُ اوگانستان ءِ تہ ءَ دیمروئی نہ بوگ ءَ ات۔
پد ءَ واجہ داود ھان ءَ گوں پی ڈی پی اے (پیپل ڈیموکریٹک پارٹی آپ اوگانستان: ھما کمیونیزم ءُ شوشلسٹ سَسّا ءِ منّوگر ات اَنت) سوت یونین ءِ کُمک ءَ 17 جُلکان 1973ءَ زاھر شاہ ءِ سرکار ءِ ھلاپ ءَ یک سوبمندیں زورانسری یے (کوُے) کت ءُ داود اوگانستان ءِ یک رندے پد ءَ پاگواجہ بیتگ۔ گُڑا اوگانستان ءِ لاپ ءَ بادشاھی ھلاسی ءِ جار جت ئِے ءُ اُلسانی ءَ اے زبان ھم داتگ کہ اوگانستان دیمروئی کنت چوناھیگا داود ھان بے کساس راجدوست ءُ شوشلسٹے اَت پمیشکا داود اوگانستان ءِ لس مھلوک ءِ تہ ءَ باز نامدار بوتگ ءُ سوت یونین ءَ ھم بے کساس مالی کُمکّ ءُ واھر دیگ بندات کت گُڑا یک رَندے پد ءَ پہ پشتونستان ءَ زرمبشتے چِست کُت ئِے۔ یک نیمگے ءَ پشتون سرمچاراں ساڑی کنگ ءَ اَت ءُ دومی نیمگے ءَ اوگانستان ءِ تہ ءَ شوشلسٹ ریپارمز(کانودی بدل) آرگ ءَ اَت ءُ وتی راج ءِ تہ گوریچی ءِ رودرآتکی پشتونستان آجوئی ءِ آگاھی یے ھم آؤرتگ ات ئِے۔
اد ءَ پی ڈی پی اے بارو ءَ کمیں سرپدی بہ رس ایت چی ءَ کہ بے پی ڈی پی اے ءَ اوگانستان ءِ سر ءَ درنگاز کنگ اوادگ بیت۔ چوناھیگا اے سیاسی گل 1965 ءَ سوت یونین ءِ پُشتپناھی ءُ کمکّ ءَ جوڑ کنگ بوتگ پمیشکا ایشی ءِ رھشون ءُ باسک مارکسسٹ آڈولوجی ءِ بے کساس منّوگر اَت اَنت پد ءَ پہ سیاسی شست ءُ پائدگانی ھاتر ءَ 1967 ایشی ءِ دو بَھر بوتگ اِت انت: یکے ھلک(KHALQIS) کہ آئی ءِ مزن نور مھمد تاراکی ءُ اپیزاُللہ ات انت ءُ دومی بَھر پرچمسٹ گْوش انت ئِے ءُ مستر ئِے بابرک کارمل ءُ ڈاکٹرنجیب اُللہ ات اَنت۔ بندات ءَ ھمے دوئیناں واجہ داود اوگانستان ءِ پاگواجہ منّ ات بلے پد ءَ ھلک ءَ داود ءِ سیاسی کمکّ کنگ یلہ کت البت پی ڈی پی اے ءِ پرچمسٹاں مُدام داود ءِ واھر دات ءُ سرکار ءَ ھوار ات انت
وھدے کہ داود پشتونستان ءِ سر ءَ کار ءُ جُھد کنگ ءَ اَت کہ پاکستان ءِ پشتو ھم اوگانستان ءَ ھوار بہ بنت گُڑا اوگانستان ءِ تاجک ءُ اوزبکاں تُرسے بیت کہ پد ءَ اوگانستان ءَ پشتو گیشتر ءُ زوردار بنت چمیشکا اوگانستان ءِ لاپ ءَ دگریں راج ڈالچار کنگ بنت پمیشکا چہ ایشاں بازیں مردم، کسے پہ وتی جِند ءِ سیت ءُ لالچ ءَ ءُ لھتے پہ وتی تُرس ءَ دلگران ات اَنت۔ گُڑا پاکستان ءَ اے مردماں گوں سْیادی داشت ءُ پد ءَ بھٹو ءِ دور ءَ پاکستان ءَ 1975 ءَ میجر جنرل نسیراللہ بابر ءِ کارسری ءَ گوں اوگانستان ءِ تاجک ءُ لھتیں کاسگ چٹّیں اوگان: بورآنُودین ربانی، گُلبدین ھکمتیار ءُ اھمد شاہ مسھود وڑیں کاسگ چٹّ پشاور ءَ وتی گور ءَ آؤرتگ ءُ رَد داتگ اِت اَنت کہ اوگانستان ءَ بے ھُدائیں شوشلسٹ کمیونیزمیں کُپر ءِ راج انت پمیشکا زیت اود ءَ اسلام ءِ ھلاپ ءَ کار کنگ بنا بہ بنت اگاں شُما اوگانستان ءِ سرکار ءِ ھلاپ ءَ جنگ کن اِت گُڑا ما پاکستان ءُ ایران شمئے ھر وڑیں کمکّ ءَ کن ایں۔بَژن کہ ھمے اوگان ءِ رَدیں رھشوناں وتی جِند ءِ مردمانی سر ءَ یک دروگیں نیکراھی جھادے بُنگیج کت اے درگت ءَ اوگانستان ءِ سَک زیبائیں شھر: بَلگ، ھیرات، مزارء شریپ، جلال آباد، کابُل ءُ ھلمند ھر نیمگے ءَ جنگ ءِ ژند ءُ پند اَت، اے آکبت ءَ لس مھلوک ھم بیران بوگ ءَ اِت اَنت۔ پد ءَ اوگانستان ءِ سیاسی اڑ ءُ جیڑھاں پاکستان ءُ ایران ءَ پہ وتی سیت ءِ ھاتر ءَ مُدام واد پِر کتگ اَنت۔
یک ٹَوکے ما اد ءَ دلگوش بہ بہ ایں کہ ماں اوگانستان ءَ سرکار ءِ ھلاپ ءَ پاکستان ءُ ایران ءِ کاسگ چٹّیں نیکراھاں چیر جنگ سوت یونین ءِ آیگ ءَ ساری ءَ، بزاں چہ 1975 ءَ بُنگیج کتگ بلے میان اُستمانی ئیں امریکی پلّامُرزی ءِ پوتاری گْوش ایت کہ اوگانستان ءِ بے مرادیں نیکراھی جنگ (جھاد) روس ءِ آیگ ءَ رند بُنگیج بوتگ اے وَ بلاھیں دروگے، اے وڑ ءَ ھجبر نہ انت بلکیں اوگانستان ءِ آس اولی بر ءَ پاکستان ءُ ایران ءَ گوں امریکی ءُ سھودی ءِ پَنتّاں بال اِتگ اَت ۔ پد ءَ اگانستان ءِ سرکار نزورتر بِیان ءَ شُت ءُ اوگانستان ءِ مردم ھمُک روچ بیرانی ءُ تاوان ءِ آماچ بیگ ءَ اَت انت بلے انگت سوت یونین اوگانستان ءَ بے کساس لشکری ءُ دیمروئی کُمک کنگ ءَ اَت: توری وانگجاھاں بہ بنت ءُ توری وام ءِ دیگ ءُ بکشائیگ ءِ یا شھدَگ ءُ ماڑیانی کار بہ بنت ءُ پد ءَ ھلمند کور ءِ کار ءُ سلانگ پاس ءِ کاراں کس نہ شموش ایت ئِے۔
پد ءَ پاگواجہ ھُدامُرزی داود ھان ءَ دمبرتگ ءُ آئی ءَ ایوک ءَ پشتونستان ءِ کار ءُ جُھد ناتوام ءَ یلہ نہ داتگ ءُ بلکیں پاکستان ءَ گوں سیادی کنگ بندات کت گُڑا اے کار ءَ بازیں شوشلسٹ ءُ سوّت کمیونسٹ سَک برانز گپت اَنت داود ءِ ھلاپ ءَ پندل اش ساز کتگ اَت۔ رند ءَ 27 کِرّا 1978 ءَ پی ڈی پی اے ءِ ھلک ءِ لشکر ءَ پاگواجھی بادگیر ءِ سر ءَ اّرُش کت ءُ داود گوں کھول ءِ ھوار کُشت اَنت ءُ نور مھمد تاراکی اولی پی ڈی پی اے ئیں اوگانستان ءِ مزن وزیر بیتگ ءُ پد ءَ جُلکان 1979 اپیزاُللہ امین کسانیں وزیر کنائینگ چہ نوکیں سرکار زالبوالاں وتی ھَکّ ءُ اُکبال رستگ اَنت ءُ وانگ سَک البار بوتگ اَت۔ بژن انت وھدے کہ اوگانستان ءَ نوکیں سرکارے اڈ بیتگ اَت انگت ءَ ھما بورآنُودین ربانی، گُلبدین ھکمتیار ءُ جلالدیں ھکانی ابدُرسول سیاپ ءُ اھمد شاہ مسھود وڑیں کاسگ چٹّ واتر اوگانستان ءَ نیاتکگ انت بلکیں وتی دروگیں نیکراھی جنگ پہ ڈنّی استانانی سیت ءَ برجم اش داشتگ ءُ اوگانستان ءَ بے کساس توان اش داتگ۔
دلگوش بہ بہ اِت، وھدیکہ جُلکان 1978 ءَ ھمے بے مرادیں مجاھدیناں نورستان ءِ دَمگاں لشکری بُنجاھاں اُرُش کتگ ءُ 15 مولمان 1979 ءَ ھِرات گداری (Herat Rebellion) ءِ پیشامَد بیتگ اَت گُڑا اوگانستان ءِ مزن وزیر نور مھمد ءَ پہ یاگیانی ھلاسی چہ روس ءَ جنگی کُمک لوٹ اتگ گُڑا نور تاراکی ءَ روس ءِ وزیرانی کارمستر واجہ آیلکسی کوسیجن ءَ لشکری کُمک ءِ دزبندی کت بلے آیلکسی کوسیجن ءَ درّائینت ءُ سوج دات کہ وتی جیڑھاں وت گیش ءُ گیوار نہ کن اِت مئے سِدائیں ءُ یکپارگی لشکر ءِ دیم دیگ ءَ شمئے جیڑہ گیشتر ھراب بنت ءُ روایرشُتی استان ایشی ءِ پائدگ زور انت۔ ھر چیزے شما کنگ لوٹ اِت وت بہ کن اِت۔ پد ءَ نور تاراکی کمیونسٹ پارٹی ءِ بُنجاھی کاردار واجہ لیوناڈ بریزینو ءَ گور شُت ءُ آئی ءَ ھم ھمے وڑ گْوشت کہ وت وڑے بہ کن اِت۔ بلے سوت یونین لشکری سوجکار اوگانستان ءِ ھزمت ءَ مُدام داتگ ات انت۔ پد ءَ ھمے ھِرات گداری کُشت ءُ کوش ءِ آکبت ءَ ھلاس کنائینگ بوت کساس 3000 ھزار مردم بیران بوت ءُ ھرات اے شھر ءِ باز تاوان رس اتگ۔
چہ ایشی ءَ اے زانگ بیت کہ اوگانستان ءِ لاپ ءَ پاکستان ءُ ایران ءِ کاسگ چٹّانی(مجاھدین) مُلائی ردیں نیکراھی جنگ وَ سوت یونین ءِ اوگانستان ءَ آیگ ءَ ساری ءَ جُنزگ ءَ اَت چمیشکا کاسگ چٹّانی کُشت ءُ کوش ھر نیمگے ءَ آس ءِ وڑ ءَ روک اَت۔ پمیشکا اوگانستان کدی ایمن نہ بوتگ پد ءَ اوگانستان گیشتر سیاسی جیڑھانی لاپ ءَ روان بیتگ پد ءَ تومشان 1979 ءَ ھلک گَل ءِ جند ءِ ھاسیں ءُ مزنیں باسک، بزاں کسانیں وزیر اپیزاُللہ آمین ءَ نورمھمد تاراکی دزگِیر کتگ ءُ کُشت رَند ءَ وت ءَ را اوگانستان ءِ مزن وزیر کنگ ءِ جار ئِے جت۔
گُڑا اے آکبت ءَ سوت یونین سَک ناوش بوت ءُ اپیز اُللہ آمین ءِ سر ءَ سَک برانز گپتگ اَت پد ءَ اپیزاُللہ آمین ءَ ھم وتی وڑ ءَ بزاں پیشگیں نور مھمد تاراکی ءِ چَپ ءَ جُنزان بوت، ھر وڑیں سرکاری شوندات بدل ئِے کت انت ءُ وتی سرکار امریکی ءُ روایرشُتی استانانی واھشت ءَ جُنزان کت بلے انگت ءَ ھمے کاسگ چٹّاں سرکار ءَ ایمنی ءَ ھوار نہ بوتگ انت ءُ بلکیں ھمے کاسگ چٹّیں مجایدیناں کُشت ءُ کوش ءِ بیرانی تْرُند داشتگ ءُ چریشی ءَ تیوگیں اوگانستان مھلوک، توری شھراں میزرانیں مردم بہ بنت یا توری کوچگانی، سرجمی جنگ ءِ آکبت ءَ ژند ءُ پند اِت انت ءُ اوگانستان ءَ لاپ ءَ اسلامی جنگول زُلم ءُ زورانسری ءِ سوب ءَ ھاٹیگ زورگ ءَ اِت انت ۔ پد ءَ اسلامی نیکراھی سوت کمیونیزم ءِ واستا یک بلاھیں سردردے اَت۔ سوت یونین ءِ ھمساھِگ ءَ آس ءِ تبد آئی ءِ را وش نہ بوگ اَنت
گُڑا تاکشان 1979 ءَ سوت یونین ءَ گوں پی ڈی پی اے ءِ پرچمسٹ ءِ باسکانی: ببرک کارمل ءُ ڈاکٹر نجیب اُللہ ءِ کُمک ءَ وتی جنگی لشکر گوں ھر وڑیں ازباب ءُ ساماناں اوگانستان ءَ پہ لس مھلوک ءِ کُمک ءُ شھرانی رکینگ، اسلامی رَدیں جنگولاں ھلاس کنگ ءَ دیم داتگ انت۔ وھدے کہ سوت یونین ءِ اے لشکر اوگانستان ءَ بے جنگ ءَ سر بیتگ گُڑا اپیزاُللہ کُشگ بیت ءُ واھی ببرک کارمل اوگانستان ءِ نوکیں پاگواجہ کنائینگ بیتگ۔
انچوشکہ اوگانستان ءَ اسلامی نیکراھی ردیں جنگ روچ پہ روچ اوگانستان ءَ یک جِیدے جوڑ بیگ ءَ اَت۔
روان انت۔۔۔۔۔۔
