رومانیت
نبشتہ کار : اکبر لغاری
رجانکار : سعید بلوچ
ہمگام : نبشتانک
رومانیت یک پکریے ءَ گوں بندوکیں سَرجمیں فلسفہ یے نہ اِنت بَلے مزنیں کچّے ءَ اے روسو ءُ کانٹ ءِ فلسفہ ءِ پیداوار اِنت. رومانوی جُنز ءَ نہ تہنا یورپ ءَ، بَلکیں سرجمیں دنیا ءِ ادب، ازم، ساز ءُ زیمل، عکسکاری، کسمانکاری، شاعری ءُ ایدگہ تَک ءُ پھناتانی سَرا جُھلانکیں اَسرے دور داتگ. اے جُنز کُل آں ساری چہ جرمنی ءَ بندات بوت ءُ اناگت ءَ سرجمیں دنیا ءَ تالان بوت.
روسو ءَ نعرہ جت کہ ” دیم پہ ابرم ءَ ( فطرت ) پَتّراِت. بزاں صنعتی دیمروئی ءُ شہرانی تہا چہ درائیت ءُ ہَلک، میتگ ءُ جنگلانی تہا زندگی گوازین اِت، یا ھما دیمروئی کہ سائنس ءِ پیداوار اِنت چہ آئی ءَ دور بئیت. روسو چوناہا فرانس ءِ عقل دوست ءُ روشن خیال ایں فلسفیانی سَک ھلاپ بوتگ ءُ آئی ءَ مدام چہ عقل ءَ مارشت گیش ارزشت داتگ اَنت.
کانٹ ءَ کہ وھدیے ” خالص عقل” ءُ ”عملی عقل” ءِ سرا نگداری کاری کُت گڈا آئی ءَ اے سِھرا کنگ ءِ کوشست کُت کہ عقل ءِ کمک ءَ چہ ناں ھُدا ءُ روح ثابت کنگ بَنت، ناکہ جمالیات ءِ تہا عقل ءَ ارزشت ئے اَست. اے دل ءِ جیڑہ انت، یک شئے یے شررنگ اِنت یا بدرنگ، ایشی ءِ فیصلہ ءَ عقل ناں بلکیں دل بہ کَنت.
کانٹ ءِ فلسفہ شیلینگ ءَ ( 1775 تا 1854) دیما بُرت، ءُ آئی ءَ ابرم ءِ تہا جھان ءِ روح دیست، کہ آ ابرم ءِ ہمرائی ءَ انسان ءِ زہن ءُ بالاد ءِ تہا ھم روان انت.
رومانیت یورپ ءِ ھَر نوجوان ءِ زندمان ءِ بھر جوڈ بوت. چہ عقل دژمنی ءَ رومانوی نوجوان کیپ ءُ سرور ءِ تہا بے سار بوت اَنت ، ھمے وڈا آ چہ زندگی ءُ چاگرد ءَ دور شُت اَنت. چہ ابرم ءِ دوستی ءَ آ زندگی ءِ زَپتیں آزمودگ ءُ گوچن آں پراموش بوت اَنت.
واب چہ زندمان ءَ گیش ارزشت دار بوت اَنت، مرچییں راستی ءَ چہ پراموش، ءُ گْوست ءَ گوں مہر ودّان بُوت. علم ءُ زانت ءِ آچ تُْست ءُ مارشت ءُ جزبگانی آس جمبور بوت. شَہری زندگی ءِ سرا زھرشانی، ءُ میتگ، کوہ، کور، ءُ جنگلاں گوں مہر ودّان بُوت. ھَر کسَ چہ ھَر رنگیں دود، قانود ءُ رسماں چہ باگی بوت، دود ءُ ربیدگی پُچ ءُ پوشاک، دود ءُ ربیدگی دروشم، ءُ ازم ءِ دودمانی پابندی گوں زَھریں چمّے ءَ چارگ بوت اَنت، اخلاقی رھبنداں چہ باگی، امن ءُ ایمنی ءَ چہ باگی، چاگرد ءِ سیاسی، چاگردی ءُ دود ءُ ربیدگی رھبنداں چہ باگی، جوش، جزبہ، سرمستی ءُ ھترائیں زندگی ءَ گوں مہر، ” انفرادی زندگی ” ءَ گوں مہر ” اجتماعی زندگی ” ءِ ھلاپ ءَ زھرشانی، قوم دوستی ءِ آس جمبور، انقلاب زندگ بات، شئے ءِ پائیدگ آں چہ آئی ءِ شررنگی ارزشت دار، زیبائیں شئے ستر ھترناک اِنت بلے پہ آئی ءَ سرمستانی کتار، سیاہ گوات، گرند ءُ گروک، تیز رپتاریں کوہی شیپ، ترونگل گواریں ھور، دریا ءِ بیم ناکی……. اے سرجمیں گپ رومانوی دور ءِ لذّت بَکشیں گپَ بوتگ انت. ھَر ھند ءُ دمگاں ادب، شاعری، ساز زیمل ءُ عکسکاری ءِ تہا تہنا ھمے گپانی توار بوتگ.
رومانوی دور ءِ دگہ یک ھُوبی یے اَجب دروشمی( تحیر) انت. جِن ءُ پَریانی کسہ ءُ کردار، گیدی سوت ءُ دُھن، جادو، کوھنیں ماڈی، کوٹ ءُ کلات رومانیت دوستیں مھلوک ءِ دلکشی ءِ سوَب بوتگ انت. بے ارزشتیں، انچائیں، تباہ کنوک ءُ بیم ناکیں چیزانی تہا شررنگی ءُ زیبائی ءِ پٹ ءُ پول رومانیت دوستیں مھلوک ءِ وش تِر ءُ دلکش ایں ندارگ اَت. برٹرینڈ رسل نبشتہ کنت ” رومانیت دوست تُرندیں جوزگانی واھند اَنت، بِلّے چرایشی ءِ آسر ءَ اَرچی بِیت، بہ بِیت. رومانوی کہ وھد یے مہر( محبت ) ءِ تہا بے سوب بنت، گڈا رومانیت دوست آں اے جاورھال باز دوست بیت. گیشیں جوزگ بازیں وھَد ءَ تاوان بار اِنت . زھر آرگ، زِد ءُ کینگ، درد ءُگم، سُنٹ برزی، پوجی گونگیں دلیری، غلامیں ءُ ترس آماچیں سوچ ءِ سرا زَھر گرگ ھما جزبہ اَنت کہ انسان ءَ ایمن کنگ ءِ بدل ءَ سِنگ دل جوڈ کن اَنت. ( روسو ءِ) رومانیت دوست گُڈی ءَ یک رھبند پروشیں باگی یے یا سینگ دلیں باج بر( فاتح ) یے سِھرا بوت.
رومانیت دوست ایں مھلوک ءِ دِل ءَ ازم ءُ فلسفہ ءَ چہ ھیال ءُ روحانیت دیما تِر اَنت. اِشانی واستہ پولکاری ءُ زانت ءَ چہ ھیال ( Imagination ) گیش ارزشت دار اَت. پمیشکہ رومانوی شاعر ءُ ازم کاراں وتی ساچستانی تہا گوں ھُدا ءَ نیند ءُ نیاد کت، ءُ بریں بریں آیاں وتی جند ھَم ھُدا لیک اِت.
کالرج ،ورڈز ورتھ، شیلے، ساوتھے، بائرن، کیٹس ءُ ایدگہ مزن ءُ ٹوھیں رومانیت دوست ایں شاعر بوتگ انت، کہ آیاں جوانیں دروشم یے ءَ ابرم ءِ زید درانگازی ءُ توسپ ءُ ستا کُت. انچو کہ رومانیت راستی ءَ چہ تچَگ ءِ یک آسانیں راہ یے اَت، گڈا ھَر کس ءَ ھمے راہ گچین کُت. روچ ءِ گرم ایں برانزانی چیر ءَ کار کنگ ءَ چہ مائیکانیں شپ آں وتی مہروان( محبوب ) ءِ توسپ ءِ کنگ آسان تِر ءُ دلکشیں کاریے اَت. گوکاں کاہ ءُ آپ کنگ ءُ ڈگار ءِ سرا کشت ءُ کشاری کنگ سِرین پروشیں کاریے اَت، بلے کور ءِ لمب ءَ، درچکانی میانجی ءَ نیندگ ءُ مُرگ ءُ جناورانی ندارگ کنگ، باز وش ءُ دلکش اَت.
آسر اے بوت کہ اے جُنز بے سوب بوت. رومانیت دوستی ءِ سیادی گوں نوجوانی ءَ اِنت کم چہ کم اے داں 30 سال ءَ اَسرمند اِنت، ءُ پدا ھلاس بیت. زیکیں رومانیت دوست مرچی پَکیں مذہبی انسان ءُ چُک ءُ چلانگی بوت اَنت، ابرم ءِ زیباہی ءِ جُست ءُ پَد ءِ بدل ءَ لاپ ءِ شوہاز ءَ دَرکپت اَنت. راستی ءَ چہ باگی بوؤگ انسان ءَ چہ انسانیت ءَ گِسر کَنت. ھَر کس ءَ کہ وت ءَ چہ رومانیت ءِ دنیا ءَ آجو کت، آ رَکّیت اَنت، ھما کہ آیاں رومانیت ءِ سانکل نہ سِیسّت انت، یا آ گنوک بوت اَنت، یا آیاں وت کشی کُت، یا سرکش ءُ باگی جوڈ بوت اَنت.
روسو ءِ پَد گِریں باگیاں وت ءَ ءُ ایدگہ پروشت ءُ تباہ کت اَنت، یا زالم ایں باج بر ءُ سنگ دلیں واکدار جوڈ بوت اَنت. روسو ءِ پَدگر( مداح) ابیسپیری ءَ کہ وھدیے فرانسیسی انقلاب سوبین کت، گڈا آئی ءَ اولی اُرش وتی جند ءِ ہمبلانی سرا کت ءُ آیانی سَر چہ گردن ءَ سِست ءُ جُتا کت اَنت. ءُ وت ءَ چہ بادشاہ ءَ برز تریں جاہ یے برت ءُ کوہ دلیں واکداریے جوڈ کُت.
مرچی ھم رومانوی شاعری ءُ ادب ساچگ بوؤگ اِنت بلے گیش آں گیش سیمی دنیا ءِ ملکانی تہا، کہ اودا مھلوک زَپتیں راستی ءِ دیما وتی پاداں داشت نہ کَنت. رومانیت ادب مرچی ھم تچَگ( فرایت) ءِ واستہ یک کار آمندیں گولی( Tablet ) یے ءِ دروشم ءَ کارمرز کنگ بوؤگ ءَ انِت، کہ آئی ءِ مول تَہنا اَدارُکی وشی اِنت.
