ھمگام بلوچی
پیوتر ب . / کریم بلوچ - تهل
هست ات وش تبیں تِلـَه چَکیں هِردُکے که نامی « تریسی » ات . آئیا شش وارک ( گهار ) هست ات و یک براتے که نامی « چوپی » ات .
آهانی لوگ بَز و مزنین جنگلے ات ، آهانی نزیک ءَ کسانکیں دریایے هست ات و دریای ءِ تها ، ماں زِروانے ( جزیره : Island ) گـَڈگ و گـَری ( فندک ) درچک و دار باز اتنت که آئی ءِ کش ءَ چو دیوال ءَ رُستگ و مِکّ اتنت .
ماں هما زِروان ( جزیره ) ءَ مزنیں سَؤل ءِ درچکے هست ات که آئیءِ مزنیں ٹنگ ءَ مزنیں بومے نشتگ ات که گوں کس ءَ کاری نیست ات و نامی هؤک ات .
آئی هما زروان ءِ واجه ات . سرجمیں روچ وپت و وابی کرت و شپاں په شکار ءَ درکپت .
یکبرے زرد بهار و تاکریچ ءَ که تاکاں زرد ، هاکی و بور و سهرچَک بیتگ اتنت ، و گَڈگ و گریانی مُچ کنئگ و نزآرگ ءِ وهد بوت ، تریسی و چوپی گوں وتی گهاراں سرگپت انت که دابے زروان ءَ برو انت و په زمستان ءِ توشگ ءَ ، چه اوداں گڈگاں مچ کن انت و بیار انت . په آپ ءِ گوزگ ءَ آهاں نل و تاکاں نزآرت و گـُوَپاں ، هر کجام پر وت بَلَمے ٹَهینت تاں کٹی ءِ جاه ءَ آهاں سوار و چه آپ ءَ بگوئز انت .
گوں وتی کیسگ و گونچان ءَ هر کجام ، درازیں لٹے هم زرت و وتی بَلماں سوار بوت و وتی پُر پَژمیں دمب ءَ آچار ( گواتبند ) ءِ جاه برز کرت و دیم په بوم هؤک ءِ زروان ( جزیره ) ءَ رپت انت .
زروان ءَ که رَست انت ، وتی تلینگوک اش تلینگینت انت و رندا شت انت مزنیں سَؤل ءِ نیمگ ءَ .
آواں په واجه هؤک ءَ سئے پَزّوریں مُشک ٹیکی یارتگ ات . آوان اش دات انت و سوج اش کرت :
_ مئی پیرک جان ، ما را اجازت انت که ما چه شمئی زروان ءَ کمے گڈگ پر وت مُچ کنیں ؟ _ آواں پیریں بوم ءِ برابر ءَ په ازت اوشتاتگ اتنت
بوم آهاں گوں سر و چم ءِ سُرینئگ اجازت دات . تریسی گوں ایدگه هِردکاں ( هِدرکاں ) چه گَل ءَ بال بوت انت ۔ تریسی سِٹاں و دِرِکّاں و جُپ جناں ، وتی دُمب ءَ سُریناں گوئشاں بوت :
گرماگ چه دور ءَ بال کناں
کیت انت په مئی گِندکاں
گِرد و گِلـّـڑ انت ، تو بزاں
ٹالی رُدیت چه پُلُکاں
سُهریں گـُد انت گوئر کناں
لاپ پُرّءَ بنت ئی گڈگاں
اگں نزانتگ ات اشاں
همے گپ ءَ دو بر بواں
مزنیں و پیریں بوم هؤک ءَ چاچ ءِ دربرگ ءِ تهمبل نیست ات هر چنت که چشیں ادناییں چاچے سورپاچ ( جیکو یا گیلاس ) ءِ باره ءَ هم ببیت .
ایشی ءَ چه ابید ، آئیا وتی چماں په آرام کنئگ و ساهی ءَ بَست و مُٹ کرت انت . چش پیشی داشت که آئیا گوں تریسی و آئی ءِ همراهاں کارے نیست .
هردکاں چو وتی گونچان و کیسگاں چه گَری ( پَندُک ) ءِ گڈگاں پر کرت . آهان اش زرت و وتی یکدارنی نیمگ یهت و بار اش کرت انت و بیگاه وتی لوگ ءَ رَست و سر بوت انت .
ایدگه سُهب اپدا وتی کیسگ و گونچانش زرت و بَلَم اش آپ ءَ کرت و پیریں بوم ءِ زروان ءِ نیمگ ءَ روان بوت انت . اے گـَشت آواں مزنیں و چَرپیں رِجگوکے په بوم هؤکر آرتگ ات . آئی اش آئی ءِ لوگ ءِ پیژگاه ءَ که کنور جاه ات ، گِرادگی چراگ ءِ برزگ ءَ ایر کرت .
_ واجه هؤک ، ما را اجازت انت که مرچی هم ما چیزے گـَری ( پَندُک ) ءِ گـَڈگ پر وت نزآریں ؟_ چوپی و آئی ءِ گهاراں په نرمی سوج کرت .
تریسی وتی مدامی داب ءَ چیزے گوئشان ات و مزنینانی پَجّی هم نکت . آ هنچو شیرهک بوتگ ات که لوٹتی که واجه هوک ءَ گوں ليدْى جَّر ( крапивной - nettle ) ءِ ٹالکے کِلی ( کـُلی ) بکنت . پیش چه ایشیا هم ناچ کناں شئیر جنان ات :
شِرّیں کلوک ءِ جاه ، دیوالءِ پُشت انت
زوالمیں کلوک ، گردیت جنگل ءَ
گهتر انت کلوک ءَ کار مه داریت
اگں هست ئے نترس و هم گنگل ءَ
واجه هؤک هیران بوت وهدے که آهانی ٹیکی ئی دیست ، آئی زرت و وتی لوگی برت . دروازگی کـَـٹهک و گوں ترندی بند کرت ، هنچش که تریسی ءِ پونزءَ لَگِست .
چنت دمان ءَ رند ، هِردُکاں گوں هیرانی دیست که چه آئی ءِ کنورجاه ءِ لوله ءَ چون دوت چست بوت . ایشی ءِ بزانت ایش ات که واجه بوم ءَ ، نیں وتی چاشت ءَ تیار کنان انت .
تریسی چه دروازگ ءِ شَم ءَ ، آهاں چارست ( چارت ) و واناں گوئشان ات :
بونژ انت جهل و بونژ انت بُرز
ڈیل و دابی هنچو گُرز
مُٹی کن ئے اگں ماں دست ءَ
بیت انت تباه و بیت انت پُرز
هردکاں اے وهد کار ءَ گلائیش اتنت . ٹال و شاهلاں سٹ کناں و بَر دانگاں سِنداں و کـَرّاں و وتی گونچان و کیسگاں مان کنان اتنت . تریسی هم آهر ءَ چیزے نه رستگیں یا پوستگیں بردانگ سِست و وتی کیسگ ءَ مان کرت و پر وتا ، شئیراں جنان بوت : ٹوکّ ، ٹوکّ ، ٹوک ! …
سیمی روچ ءَ هردکاں زوت مُهَلّا چه واب پاد آتک انت . پیش چه شی که روچ ٹِک بکنت . آهاں زروان ءِ نیمگ ءَ روان بوت انت . اوداں هپت ماهیگ اش گپت تاں که دگه ٹیکی یے په پیریں بوم ءَ ببرنت !
پدا پهک اش وتی یداراں بارکرت و گوں گواتے که کشان ات ، دیم په پیریں بوم ءِ زروان ءِ نیمگ ءَ آپ ءَ روان بوت انت . آواں زوت شت و تیاب ءِ هما جاه ءَ رست انت که چپ و چوٹیں چنال مِکّ ات .
هر یکے چه گهارکان ءَ ماهیگے دست ات . و آهانی کسانیں برات چوپی ءَ هم ماهیگے گون ات .
په زروان ءِ پانگ پان ، تهنا تریسی ءَ چیزے گوں نهت و دیما سّٹان ءَ روان و شئیرےجنان ات :
« ماں ڈنے - جَٹے جُست کت :
مان زر ءَ ، تود چنکس هست
دیم ءِ پشگ من جت و گوئشت :
ڈن مان - مارماهیگ چینچو رَست »
بلے دیم تهاریں بوم هوک ءَ چاچ کدیں وش نبیتگ ات ، بلکیں آئی گنتر هژم گپت ، هنچو چه تریسی ءِ ناچ ءَ .
چارمی روچ ءَ هم هردکاں په دیم تهاریں بوم ءَ شش سیاهیں کڈوک ( گڈوک ) گپت . آهان اش ماں تُرپشک ءِ نرم و نازرکیں تاکاں پتات و و تاکانی برزگ اش گوں سوچنے نز آرت و تریسی اپدا نوکیں شئیرے بنگیج کرت :
سیاه انت چو سیه لوگ ، و بال کنت و هِنژیت
کیت و تُرّ وارت ، هر جاه که چم گِندیت
سیاه انت چو سیه لوگ ، نندیت مان بان ءَ
چاچ ءِ جواب ءَ اگں دئے ، ترا دیاں اشان ءَ
اے گنوکی یے ات چه تریسی ءِ نیمگ ءَ . پرچا که تریسی ءِ شئیران ءَ په بوم ءَ پائدگے نیست ات . هردکاں اپدا جوز و گـَری ( فندک ) درچکاں گلائیش بیت انت . تریسی پیشی داب ءَ سِٹک جنان و پُلانی گُرُمپُکاں ، گوں کنٹکے ٹنگ کناں و پر وتا شئیر جنان ات : هُوپ - هاپ - هوپ !
پنچمی روچ ءَ هردکاں په دیم تهاریں بوم هوک ءَ ، بینگ ( شَهد ) آرتت که آواں چه وتی نزیکیں کوه ءِ دندسکاں په هزار شری دُزّتگ اتنت ( دُزّتت انت ) .
بلے پدا هُجّ و مجبور بوتنت تاں وتی لِپچَکیں دستاں به لیس انت ، بلے باز وشتام اتنت !
و تریسی پیشی داب ءَ سِٹک جناں و شئیراں گوئشاں بوت :
ڈگارانی دلگاه ءَ ،
زمین ءَ آتک راه راه ءَ
زرد شلوارے ات پگاه ءَ
ڈیڈلی - ڈلی - ڈن !
*
نشت باگ ءِ پُلان ءَ
هوژ هوژی کرت کلان ءَ
ڈیڈلی - ڈلی - ڈن !
*
شلواری راه راه انت
پشتی هم وَش براه انت
کئے انت وش نماه انت ؟
ڈیڈلی - ڈلی - ڈن !
***
***
ماں جنگل ءِ کنار ءَ
هیک داب - زمین ءَ نشت انت
شلوار اش زردکین ات
هُونژاں - بال ءَ گَشت انت
ڈینگ - ڈانگ - ڈینگ
*
ڈگارانی تها هم
بَنداں و پُلاں هر جاه
بال اش کتگ و هونژاں
گرد انت و بال انت وَش براه
ڈینگ - ڈانگ - ڈینگ
*
شلوار اش راه راه انت
بال اش پِر انت ،زرد-سیاه انت
کاٹار اش هم تِج انتش
باریں چیا گوئشنتش ؟
بومیں واجه هوک ، تهنا گوں زهرناکی آئیا چار ات و دیمی گردینت و شت . بینگاں که په آئیا آرتگ اتنتش ، آئیا باز دوست بوت انت . براتیں چوپی گوں وتی گهاریں هردکاں ، زروان ءَ په گری و جَؤزانی چِنئگ و مُچ کنگ ءَ اشتاپی ءَ ، گوں وشدلی گلائیش اتنت . کیسه و گونچاناں پُرّ کنان اتنت تاں په زمستان آهان ءَ توشگے به بیت .
اے روچیں تریسی لوٹت که دگه لیبے به کنت . سَؤلانی سبزین و کپتگیں هوشکانی چت و یک ردے اوشتارینت ، پدا آهاں گوں کپتگیں سوپُکے نشان کناں جَت . ٹوک ! - ٹوک ! - ٹوک !
شمبے ، ششمی و آهری روچ ات که هردکاں وتی بَلَماں سوار بوت و زروان ءَ شَت انت .
گهارکاں و برات چوپی اے گَشتیں گوپتگیں سَپتے په بوم ءِ ٹیکی ءَ آرتگ ات . و اے سَپت ءِ تها مزنیں اسپیدهے _ هامرگے _ هم ایر کتگ ات . اے آهانی گُڈی آیگ ءِ ٹیکی ماں اے سال ات که په پیریں بوم اش آرتگ ات .
تریسی چه پهکاں پیسر ءَ سُٹک جناں و شئیراں گوئشان ات :
تُرندیں آپ ءَ کپت ات مست
پنجاه ڈاکٹر یکجاه رَست
آپ ءَ چه - کرت اش در
ڈاکٹر گوئشت نیں یکبر
سئے دمان بیت دراه
هُشک و جوان گوں کباه
تریسی دل وش ات ، شئیراں گوشاں ، سٹک جناں و چو روچ ءِ ترپناکیں برانزاں ناچ کنان ات . واجه هوک دلگیر آئی ءَ چار ات . هچ چیزی نه گوئشت . تریسی شئیرے جت :
نشتگ و واب ات بادشاه ءِ تهت
گرم ات و جوان ات و هم نگبهت
جُل ءِ سر و هم راه ءَ
پِشُّک ءِ پُشت و هم جاه ءَ
بادشاه ءِ شبین ءِ هم سر و دیم
دیوالاں هم هر دیم
لوجتگ ات و جاهی کت ات
هر جاه ءَ راهی کت ات
بادشاه ءَ گوانک جت ، نیں :
بلّیت به کشّاں آرام گین !
کندت باز هم مئی دوزواه
گوئشتی که ما را نیست انت شاه
« چیزے که اود ات تاں بیگاه
گار و پهک ات، بوت بیگواه »
تریسی بازیں شئیر و چاچے ءَ زانتکار ات و اے هم یکے چه آوان ات :
تُرّءَ وارت و تُرّ وراں
دریت راه و رَهسراں
بادشاه ءَ بیت براں
نئے ڈکی داریت نئے دراں !
یکبرے که تریسی بُرز بُرز شینزار ات و پیریں بوم هوک ءِ گردن ءَ سِٹی کت !
بوم هیران ات . چمانی تهار بوت انت . گمناک اُه ه ، اُه ه ، اُه ه ! گوئشاں ، وتی بالی سُرینت انت .
پهک آئی ءِ دردناکیں توار ءَ اشکت انت ….
چه ترس ءَ سرجمیں هِردُکاں ، وتا درچک و کاهانی پُشت ءَ چیر دات .
چنت دمان آهاں وتا چیر دات و پدا گوں ترس و لرز سَرُک کناں چارت اش و دیست اش که مزنیں و دلگیریں بوم هوک ، وتی لوگ ءِ دروازگ ءِ دپ ءَ چُپی ءَ اوشتاته و چمی هم نیم بند انت ، بلے تریسی چئے بیت ؟
دیستش که تریسی ، بوم هوک ءِ کباه ءِ کیسگ ءَ بند کنگ بیتگ !
بلے مئی کسه ءِ هبر همدان نه کٹ انت .
بوم هوک ، تریسی ءَ گوں وت لوگ ءِ تها بُرت . آئی ءِ دُمبی گپت و تیار ات که آئی ءَ پوست ءَ به سِندیت . پرچا که آئری ، آئی ءِ بے سُدیں کارانی هاترا گپتگ ات . بلے یگبرے که تریسی وتا چه آئی ءِ دست ءَ لگوشت و تتک چه پدانکاں سرکپت و چه بهاری ءِ لوله ءِ راه ءَ ، چه اوداں درکپت و تتک .
تهنا آئی ءِ تله چکیں پُر پژمیں دمب ات که سست و بوم ءِ پانچر ءَ پَشت کپت !
چه هما روچیں و رند ، تریسی وتی چاچ گوئشی و شئیر ءِ جنگ ءَ بند و بس کرت .
اگاں کجام شاهڑے ءَ شما آئیا دیست ، تهنا هدای ءِ نام ءَ ، آئیا کجام چاچ ءِ جواب ءِ سوج ءَ مه کنیت !
ایش انت ، گندیت ئی . شمئی سرا سَؤلانی مزنیں هوشکاں سٹیت !
*************
*************
لبز بلد :
آپ و زر ءَ گردوکیں جهاز :
* _ بَلَم : گوں نل و کرتنانی گوپگ و بندگ ءَ ٹهینگ بیت . گیشتر نزیکیں و کم آپیں جاهاں کارمرز ءَ بیت .
٭ کِــٹــی : کسانیں یکدارے که گوں دار اڈ کنئگ بیت و دریای ءِ کــَش و نزیک ءَ کارمرز بیت بزاں تهاب و تیاب ءَ !
** یکدار : چه کـٹـی ءَ مَستر و هم گوں دار اڈ کنئگ بیت و دریای ءَ تاں دورتر رَؤت !
*** هوڈو : گیشتر سندی آئیا کارمرز کن انت و زر ءَ رو انت .
**** لانچ : اے چه کـٹـی و یکدار ءَ مَستر انت و جهلیں آپاں بزاں کــَـڈو ءَ هم رَؤت .
***** آپی جهاز : اے تاں دوریں ملکاں ، تاں اپریکه ، یوروپ و دوریں ملکاں هم رَؤت .
****** ترشت یا « اسپیڈ بوٹ » : تیز رواجیں یکدار گوئشگ بنت .
******* بوجی : اے کوهنیں زمانگاں کارمرز بوتگ انت که انجن و موتور نبوتگ و گوں آچار ءِ بندگ ءَ و گوات ءِ کشگ ءَ ، زر ءَ شتگ انت و بوجی مرچیگیں لانچانی برابر بیتگ انت .
*- کلیرو : گیلاس .
**- زروان : جزیره .
*** - تریسی : نامے .
****- چوپی : نامے .
*****هؤک : نامے .
****** - گـَری : ( فندک ) درچککے .
٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭
بادشاه ، پنیر و مُشکان
آدولپ چاگوت / کریم بلوچ - تهل
باز کوهنیں زمانگاں، ماں سکیں دوریں ملکے ، هست ات بادشاهے . آئیا بے دروریں شاهی کلاتے هست ات که آئیا ، هرچی که آ لوٹتگ و وش بیتگ ات یا وَش نبیتگ ات ، هست ات . پیکه بگوئشاں که اے بادشاه ءَ چه جهان ءِ سرجمیں چیزاں ، پنیر گیشتر دوست بیتگ ات و پـَــدَر انت که آئی ءِ پنیر بادینوکاں گهترینان اتنت . و هر کس ءَ بادشاه ءِ گواتگر ءَ آئی ءِ پنیر ءِ وشیں بو رَستگ ات که هچ ، بلکیں آئی ءِ ملک ءِ سرجمیں جهمننداں آئی ءِ پنیر ءِ وشتامیں بو رستگ ات . سرجمیں ملک ءَ .
یک روچے یک کسانیں مُشکے بادشاه ءِ ڈگاراں چـَکــَـرّان ات که اناگت ءَ بادشاه ءِ وشتامیں پنیر ءِ بوی بو چت . آئیا اے وشتامیں پنیر ءِ بابت ءَ وتی سنگتاں هم گوئشت و سئیگ کت و چو پهک مشکاں په شاهی کلات ءَ شت انت . بادشاهی پنیر آهاں هنچو وَش بوت که آهاں همشور بوت انت که پهک هموداں شاهی کلات ءَ بمان انت .
بلے چه چشیں همساهگ ءِ ودی بوگ ءَ بادشاه وش نبوت . آنیا په اے اڑاند ءِ گاری ءَ وتی زانتکاراں لوٹائینت انت ؛ که چه مُشکاں آئیا به چٹائیننت . آئی ءِ زانتکارانی اندر ءَ یک شهزانتیں زانوگرے هست ات که آئی ءِ پگر ءَ باز جوانیں هیالے ودی بوت : پیکه بادشاهی گواتگرءَ پشک ــ پشی ــ بیاراں !
و چو ماں بادشاهی کلات ءَ په مُشکانی گرگ ءَ ، پشک ودی بوت انت و پشکاں کمیں وهدے ، مشکانی نشان چه کلات ءَ گار کت .
پشکاں سک وَش و گــَـل اتنت . آهاں هم بادشاهی پنیر دوست و وَش بیتگ ات . نوں بادشاه دگه مزنیں جنجالے کپتگ ات . بادشاه نلوٹست که وتی بے دَروریں پنیر ءَ گوں کس بهر بکنت . اپدا آ هُج و مجبور ات که وتی زانوگراں بلوٹائینیت .
- چوں بکنون که پشکاں په مدامی چه اداں گار ببنت ؟ - بادشاه سوج کت .
- هچ گرانیں کارے نهنت … - شهزانت گوئشت .
بادشاه ءِ کلات ءَ کچک ودی بیت انت . - و زوتی ءَ چه آهانی کارپد ءَ یک پشکے هم پَشت نکپت .
نوں کچکاں هم شاهی پنیر وَش بیتگ ات و وران اتنت و چو بادشاه روچ په روچ دیم تهارتر و بژنیک تر بوان ات .
آئیا اپدا وتی زانوگراں لوٹائینت :
- شما توانیت که منا چه اے کچکانی شرّ ءَ هلاس کنیت ؟ ــ گوں ترندی بادشاه چه آهاں پول کت .
- کجام مزنیں کارے نهنت ! ــ شهزانت پسو دات .
اے گشتیں شاهی کلات ءَ باز بیمناکیں شیر و مزار ودی بیت انت و کچکاں پهک گار بیت انت !
شیراں سرجمیں کلات ءَ وتیگ کت . هنچو که بادشاه ءِ جند ءَ هنوں وتی کلات ءَ کمتریں جاهے رستگ ات و مزاراں پنیراں هنچو باز و په اشتاپی ءَ وارت انت که په بادشاه هچی پَشت نکپت .
چه چشیں همساهگاں بادشاه سک بیزار و شزار بوت . چارمی گــَـشت وتی زانوگرانی لوٹائینت . چارمی گشت هم زانوگراں په شیر و مزارانی گار کنئگ ءَ شئور دات که پیلان په مزارانی گار کنئگ ءَ آرگ ببنت و چو بادشاهی کلات ءَ پیل ودی بیت انت .
چه پیلاں ، شیر و مزارانی پد هم گار بوت .
بلے بیچارگیں بادشاه ءِ شاهی گواتگر ، چـَـٹ و پهک بیران بیاں بوت . چه پیلانی پادانی ترپگ ءِ توار ، بادشاه ءِ واب و سر ءِ سار شت و پهک زرد گشت .
- کے منا چه پیلانی چــِٹ و ازاب ءَ رکینیت ؟ - بادشاه گوں ژندیں و کـُهکــُرتی توارے گوانک جت .
- اے ادناییں گپے . پیکه اپدا بادشاه ءِ ڈگاراں برواں … ــ شهزانت پسو دات …
٭٭٭٭٭