استقراء (دادانِشتی لیکہ) ءِ بابت ءَ !
ندکار: برٹرنڈ رسل
رجانک کار: بشیر شوھاز
ھمگام: بلوچی نبشتانک
ھمینکساس گوستگیں گَپ ءُ تران ءَ مئے جُھد ھمے بوتگ کہ پوھیں زانشت ءِ ردا ھما زانشی گیشوارانی پَرّیس ءَ بہ کنیں کہ آھانی بستار “دادانشتی زانت” ئیگ اِنت. دگنیا ءَ ھما کُجام کُجام چیزانی ھستمان کہ آھانی بابت ءَ زانشت مارا پیش ءَ چہ ھَست اِنت؟ تنیگہ ایشی ءِ پَسّہ مارا ھمیش رَستگ کہ چُشیں زانت مارا مارگ ءَ چہ یک “ٹیکی” ءِ دروشم ءَ چہ وتی کمال ءَ رَستگ۔ اے دوئینانی ھستمان ءِ مارا زانِشت ھست اِنت۔ گوست ءِ “دادانشتی مارشت” کہ اِش مئے یاتانی تھا پَش کَپتگ۔ ایشانی درگت ءَ ما زانت کنیں کہ آ پیش ءَ ھَست بیتگ اَنت (یا پیسری یک شلیں وئیل). زانشت ءِ چُشیں تَھر مارا دادانشت ءِ بستار ءَ رستگ۔
بلے ما اے “دادانشت” ءِ آسرانک ءِ نشودھی ءِ کمال ءَ سَر بوئگ بہ لوٹیں۔۔۔۔۔ اگاں ما “مادہ” ءِ ھَستمان، دومی مردمانی، یا وتی ذاتی یاداشتاں چہ پیسر، گوست یا آیوکیں وھد ءِ گُمانی زانِشت ءَ دربرگ بہ لوٹیں تہ مارا چہ اے لَس رھبنداں پوھی ھَژدری اِنت۔ چَر ایشی ءَ چہ ما چُشیں زانِشتی تھرانی نشون زورگ ءَ گوں آسرے ءَ سر بئیں۔ مارا ایشی ءَ سرپد بوئگی اِنت کہ “الف” ءِ ھستمان ءِ برجمی دومی چیز “ب” ءِ نشان اِنت۔ آ اگاں یکیں وھد ءَ گوں “الف” ءَ ھمگرنچ اِنت یا آئی ءَ چہ پیسری یا پُشت ءِ چیزے۔ درور گْرند نشانی اِنت آئی ءَ پیسر شھم کُرتگیں گروگ ءِ۔ اگاں اے وڑیں تَھرانی زانشت ءِ سرا مارا دزرس مہ بوتیں تہ چہ وتی ذاتی تجربگاں ما وتی زانشت ءِ کَچ ءَ ھچبر اینکہ شاھگانیں دروشمے دات نہ کُرتگ اَت ءُ ما اے گپ ءَ پوہ اِنت کہ مئے (ذاتی تجربگ ءِ )نگاہ باز تَنک اِنت۔۔۔
نوں بیا اِت یک ھنچیں راستی ءِ درور ءَ دیما کاریں کہ ایشی ءِ تِچک ءُ سَلّہ ئے ءِ بابت ءَ مارا یک اَرزن ءِ دان ءِ کَچّ ءَ ھم شَک نیست۔ مارا کُلّاں اے گپ ءِ سرا سِتک اِنت کہ “روچ” باندا اَلّم درکئیت۔۔۔۔۔ پرچا؟ ۔۔۔(زاناں چے) گوستاک ءِ اے سِتک، بئید ء چار ءُ بچار ءَ مارا رستگیں راستی ئے یا اے (چکاس اتگیں)زانشتی سِتکے ءِ بستار ءَ راست منّگ بوتگ؟ چُشیں راستانکے ءِ راستیں کَچّو کنگ اینکہ ارزان نہ اِنت کہ آئی ءِ بابت ءَ ما ھمے پوہ بہ بئیں کہ باریں چُشیں ڈس داتگیں سِتک راست اِنت یا ناں۔ بلے کم چہ کم چُشیں سِتک ءِ راست بوئگ ءِ درگت ءَ ما دلجمی ءَ اے گپ ءَ زانت کنیں کہ “روچ باندا اَلّم در کئیت” یا ھمے وڑیں دومی روزانکی یکشلی آنی بابت ءَ کہ گوں ایشاں مئے روز روزینی زند ھمگرنچ اِنت تہ کَچّے ءَ مارا چُشیں گواچن رَس اَنت۔
اگاں چہ ما پُرسگ بہ بیت کہ مارا پرچا اے گپ ءِ سرا سِتک اِنت کہ “روچ باندا اَلّم دَر کئیت؟ ” تہ درس زانَنت کہ اے مئے ابرمی پسّہ بیت کہ “پمیشا کہ اے (روچ) ہر روچ ھمے وڑا دَرآیگ ءَ اِنت” پرچا کہ اے (یکشلا) گوست ءَ در اَتکگ نوں اے مئے سِتک اِنت کہ آیوکیں وھد ءَ ھم ھمے وڑا درکئیت۔ نوں اگاں کَسے مئے اے گپ ءِ منّگ ءَ ساڑی مہ بیت کہ مارا پرچا اے گپّ ءِ سرا سِتک اِنت کہ اے (روچ) گوست ءِ وڑا یکشلا دَر کئیت تہ اے ردا ما “روانکی رھبند” (قانون حرکت) ءِ منّانک ءَ دیم ءَ کاریں۔ ما گُشیں کہ زمین یک آجوئیں رھبندے ءَ گردشت کنوکیں مادی ھستمانے یا بَدنے ءُ چُشیں مادی ھستمان ءِ گردشت تاں ھما وھد ءَ اوشت آماچ نہ بیت کہ دَری نیمگ ءَ دگہ ھنچیں چیزے آئی ءِ دیم ءَ اڑاند مہ بیت ءُ مروچی زمانگ ءِ لوٹانی ردا چہ دَر ءَ آیوکیں ھچ چُشیں چیزے ءِ گُمان نیست کہ آئی ءِ دیم ءَ اڑاند ودی بہ کنت۔ ادا چہ پدا جُست پاد کئیت کہ زاناں چے اے مئے پکّائیں سِتک اِنت کہ دَر ءَ چہ اڑاند ودی کنوکیں چیز اَتک نہ کنت۔ چُشیں شَک سرگوز کنگ نہ بیت۔ بلے اے چُشیں دلگوش کرزیں شَکّے نہ اِنت۔ دلگوش کرزیں شَک ھمیش اِنت کہ باریں روانکی رھبند (حرکت قانون) تاں باندا مَنت کنت یا اِنّا؟ اگاں چُشیں شَکّے بہ دارئے تہ ما پدا ھما ھَدّ ءَ کائیں کہ اودا ما بندات ءَ روچ ءِ درآیگ ءِ سرا شَک ءِ درنگازی کُرتگ اَت۔
آیوکیں وھد ءَ روانکی رھبند (قانون حرکت) ءِ برجم بوئگ ءِ سرا مئے سِتک ءِ سوب بس ھمیش اِنت کہ مارا علم ء ھساب (Mathematics) ءِ سرا سِتک اِنت کہ (ھساب ءِ اے رھبند) ھستیں وھد ءَ برجاہ اِنت۔ اے راست اِنت کہ روچ ءِ آیوکیں وھد ءَ درکپگ ءِ درگت ءَ گوست ءِ گواچن ھست انت۔ بلے اے ردا روانکی رھبند (قانون حرکت) ءِ گواچن گیشتر مھکم تر اَنت۔ پرچا کہ روچ ءِ دَرآیگ روانکی رھبندانی (قوانین حرکت) یک کسانیں دروشمے ءُ ھمے وڑیں دگہ بازیں دروشم ھم ھست اَنت۔ بلے بُنکی جُست اِش اِنت کہ کجام وڑیں رھبندی ئے گوست ءِ زمانگ ءَ برجم بوئگ ءِ متلب ھمیش اِنت کہ آ آیوکیں وھد ءَ ھم برجاہ مان اِیت۔ اگاں چُش نہ اِنت تہ پدّریں گَپّے کہ مئے اے واھشت پَد نبودیں ھیالے کہ “روچ باندا ھم دَرکئیت”۔ یا ھما وَرگ کہ آیوکیں وھد ءَ ما اِش وریں پہ ما زھرناک مہ بنت (ءُ مئے کوش ءِ سوب جوڑ مہ بنت)۔ یا مئے ھما واھگ پیلہ بوت کن اَنت کہ مارا آھانی بابت ءَ تچکیں زانت ءُ سرپدی نیست بلے آ مئے آیوکیں وھد ءِ زند ءَ گوں ھمگرنچ اَنت۔ اے دلگوش کرزیں ھبرے کہ چُشیں واھشت درس مئے گمان ءَ گوں ھمگرنچ اَنت۔ پمیشا مارا پہ دِل ءُ سِتکی ءَ چُشیں واھشتانی پیلہ بیئگ ءِ ھاترا منّانک شوھازگی نہ اِنت۔ بلکیں ایوک ھمے ھبر ءِ حق ءَ لھتے سوبانی نشون دیگی اِنت کہ ایشانی پیلہ بیئگ ءِ گیشیں امکان ھست اِنت۔
چُشیں جیڑہ ءِ سرا چار ءُ بچار ءَ پیسر، مارا یک بستار داریں گیشّوارے کنگ لوٹیت۔ بئید ء ایشی ءَ تُرس اِنت کہ ما یک مزنیں پگری گپچلی ءِ آماچ بئیں۔ تَجربگ ءَ چہ ما دَر بُرتگ کہ کُجام تَھر ءِ یَکشلی، یا یکّیں وڑ ءُ پئیم ءِ وئیلانی وھد وھد ءِ سرا دیم ءَ آیگ آیوکیں وھد ءِ ھاترا مئے گمان دارگ ءِ سوب اَنت۔ چر ایشی ءَ چہ ما ھمے گمان ءَ کنیں کہ ایشانی یکشلی آیوکیں وھد ءَ ھم برجاہ مان اِیت۔ وراک کہ یک ھاسیں زاھری دروشمے ءُ یک جتائیں تامے ھم داریت۔ کدی چُش بوت کنت زاھری دروشم ءِ ھمراھی ءَ ھما تام بیگواہ بہ بیت کہ ما چہ آئی ءَ ھیلدار ایں تہ مئے واھگ اِشکند بنت۔ ھما چیز کہ گندگ ءَ کاینت آ ھاسیں دروشمے ءَ یک مارشتی تامے ءَ گوں ھمگرنچ اَنت ءُ ھما چیزانی دست جنگ ءَ گوں ھما مارشتانی ردوم زورگ ءِ گمان ھم ھست اِنت۔ جِنّ ءُ پری آنی کِسّہ ھنچیں ترسناکیں گپّاں گوں ھمگرچ اَنت، ایشاں یکے ھمیش اِنت آھانی دست جنگ ءَ گوں ھچ وڑیں مارشت نہ بیت۔ یک ناوانندھیں مردمے درملک ءَ بہ رؤت اے ناگتال ءِ سرا کہ اودا آئی ءِ زبان ءَ کَس پوہ نہ بیت ھمے وڑا ابکہ بیت کہ چِد ءُ پیسر آئی ءَ گُمان ھم نہ کُرتگ۔
چُشیں راستی ایّوک گوں بنی آدم ءَ بندوک نہ اَنت۔ جناورانی گورا ھم مھکمیں رنگے ءَ دست کپ اَنت۔ ھما اسپ کہ یکیں راہ ءِ روگ ءَ ھیلدار بہ بنت۔ اگاں آھاں دومی کِشکے ءَ رھادگ کنگ ءِ جُھد ءَ بہ کن ئے تہ چَمّ جَن اَنت۔ گِس ءِ داشتگیں جناورے ءِ چَم اگاں واھُند ءِ سرا بہ کَپ اَنت کہ آئی ءَ مدام کاہ چارینتگ تہ اے سَھت ءَ آ کاہ ءِ واھگ ءَ داریت۔ چُشیں یکشلے ءَ بیوکیں کارکرد ما دیستگ کہ باز وھد ءَ ترسناکیں دروشمے زورَنت۔ یک مردمے وتی گِس ءِ دپ ءَ داشتگیں کُکّڈ ءَ ہر روچ دان دَنت۔ بلے آھر یک روچے کئیت دان دیگ ءَ ابئید آئی ءَ گِیپت ءُ ھلار کنت۔ اے وڑا اگاں کُکّڈ ءَ ابرم ءِ یکشلی ءِ بابت ءَ جوانیں سوڑگی ءِ بابت ءَ بہ جیڑ اِتیں تہ مرچیگیں روچ پَر آئی ءَ گِھتر بیتگ اَت۔
ھمے وڑا چُشیں اُمّیت وتی تہہ ءِ دُرسیں ریپکاریاں چہ ابئید وتی واھگاں گوں ھمگرنچ کنگ بوتگ اَنت۔ بَس ھمے گپ کہ یک وئیلے یک رندے دیم ءَ اَتکگ ، بنی آدم ءُ ھیوان درستانی ھاترا ھمے اُمیت ءِ سوب جوڑ بیت کہ اے ہر وھد ءَ دیم ءَ کئیت۔ مئے ابرمی جوڑشت مارا ہر وڑا ھمے اُمیت ءِ دارگ ءَ ساڑی کنت کہ “باندا روچ الّم درکئیت”. بلے مئے آکبت بلکیں چہ آ کُکُّڈ ءَ گِھتر مہ بیت کہ آئی ءِ داشتگیں اُمیت آئی ءِ داشتگیں واھگانی چَپّ ءَ آئی ءِ مَرگ ءِ سوب جوڑ بیت۔ پمیشا “اے گواچن ءَ، کہ گوست ءِ “یک درچی” یا “یکشلی” آیوکیں وھد ءِ بابت ءَ واھِشتانی سوب جوڑ بیت” چہ اے جیڑہ ءَ جتا کنگی اِنت کہ اگاں اے وڑیں اُمیتانی بابت ءَ یک رندے شَک ودی بہ بیت، تہ اے وڑ ھم بوت کنت کہ بائد چُشیں مھکمیں (شَک) ءَ یک منّانکی بُن ھِشتے دیگ بہ بیت۔
نوں پہ گیشّینگ ءَ ھمے جیڑہ پَش کپتگ کہ ابرم ءِ یک درچی ءِ سرا سِتک دارگ ءَ چُشیں (ھاسیں) سوَبے ھَست۔ ابرم ءِ یک درچی ءِ متلب ھمیش اِنت کہ ہَر وئیلے بوتگ یا آیوکیں وھد ءَ بوت کنت تہ چُشیں لَس کانود ءِ لَسّہیں دَرور ھَست کہ اِش چہ تپاوت داری ءَ چہ پلگار بہ بنت۔ چُشیں بے دریں واھشتانی کہ من تران دیم ءَ آؤرتگ ایشانی تھا ناھمدرچی ءِ ودی بئیگ ءِ گُمان ھم دیم ءَ اَتک کنت۔ ھمے وڑا ھما کہ ایشانی سرا سِتک داریت تہ آ دلپروش ھم بیت کنت۔ بلے سائنس۔۔۔۔۔۔ کم چہ کم یک عملی لیکوئے ردا۔۔۔۔ وتی ھیل ءِ ردا ھمے گپ ءَ گیشّینت کنت کہ بئید ء چُشیں لس کانوداں کہ آھانی تھا ناھمدرچی ءِ شُبین رسیت۔ دگہ ھَنچیں پَھکیں کانود ٹھینگ بوت کنت کہ آ چُشیں ناھمدرچی ءِ شَک ءَ چہ بُرز بہ بنت۔ “بُزری دگنیا ءَ باز چیز زمین ءِ سرا کَپ اَنت” یک ھنچیں لَس کانودے کہ بالی گُراب ءُ “گُبارہ” چر ایشی ءَ چہ گِستا اَنت۔ بلے روانکی رھبند (قانون حرکت) ءُ کشّانک ءِ کانود (کہ ہر چیز ءَ وتی نیمگ ءَ کَشّیت) بازیں چیزانی زمین ءِ سرا کپگ ءِ سوب جوڑ بنت ھمے وڑا بالی گرابانی ءُ گُبارہ ءِ بُرز ءَ بال کنگ ءِ سوب ھم جوڑ بنت۔ ھمے وڑا اے کانود چہ چُشیں ناھمدرچی ءَ گِستا اَنت۔
اگاں زمین گوں ھَنچیں بدن یا چیزے ءَ ڈیک بہ وارت (آ زمین ءِ گردشت ءَ اڑانڈ ودی بہ کنت) زمین ءِ گردشت اوشت آماچ بہ بیت تہ اے سِتک کہ “روچ باندا ھم دَرکئیت” دروگے بیت۔ بلے چَشیں وئیل روانکی کانود ءُ کشّانکی کانود ءِ ھچ وڑا ھلاپ ءَ نہ اِنت۔ سائنس ءِ کار ھمیش اِنت کہ آ روانکی کانود ءَ کشّانکی کانود ءِ ھمگونگیں ھمدرچیاں بہ شوھازیت کہ ایشی ءَ مئے تجربگ ءِ تھا ناھمدرچی ءِ دروشم پشت مہ کپیت۔ چُشیں تَھرانی درگیجگ ءَ سائنس ءَ باز سوب مندی رَستگ ءُ ما اے منّگ ءَ ھچ چک ءُ پد نہ بئیں کہ اے ھمدرچی یکشلا برجم بوئگ اِنت بلے چے مئے گورا مَنّگ ءِ ھاترا چُشیں سوب دست کپیت کہ اِش آیوکیں وھد ءَ ھم بَرجم بہ مانیت۔
گُشگ بوئگ اِنت کہ مئے گْورا چُشیں سِتک ءِ دارگ ءَ سوب ھَست اَنت کہ آیوکیں وَھد، گوست ءِ کِشک ءَ روان ءَ رؤت۔ ما دیستگ کہ ھما ما آئی ءَ “آیوکیں وھد” گُشیں، یکشلا گوست ءِ تھارونکیانی تھا بیگواہ بوئگ اِنت ءُ مارا اے ڈَس چہ گوست ءَ رَستگ۔ ھمے وڑا دلجمی ءَ مارا آیوکیں وھد ءِ ھم تجربگ رَست کنت۔ بزاں ھما زمانگ ءِ تجربگ کہ آ یک وھدے “آیوکیں وھد” گُشگ بوتگ ایشی ءَ ما گوستگیں فیوچر ءِ نام ءَ دات کنیں۔ بلے چُشیں منّانکانی تھا پہ راستی بنکی لوٹانی ردا ردی ءِ گُمان دست کپیت۔ مارا گوستگیں فیوچر (آیوکیں وھد) آنی تجربگ تاں ھَدّے ءَ بوتگ۔ بلے آیوکیں فیوچرانی ناں۔ نوں گپ ھمے پشت کپیت کہ باریں آیوکیں فیوچر ، گوست ءِ فیوچر آنی کِشک ءَ روان کن اَنت؟ اے جُست ءِ درگیجگ ءِ ھاترا مارا چُشیں منّانکاں چہ کمک زورگ ءِ زلورت نہ اِنت آ ایّوک گوستگیں فیوچر ءَ وتی تجربگ ءِ بُنک جوڑ کنت۔ ھمے وڑا نوں پہ ما یک ھَنچیں رھبندے ءِ درگیجگ ءِ کار پشت کپتگ کہ ایشی ءِ کمک ءَ ما پوہ بہ بئیں کہ آیوکیں وھد ھمے کانودانی پابند بیت کہ گوست ھمے کانودانی پابند بہ بیت۔
اے جُست ءِ (گیشوار) ءَ آیوکیں وھد ءِ ھوالہ ءِ دیگ الّمی نہ اِنت پرچا کہ وھدے ما ھما کانوداں کہ مئے تجربگ ءِ بھر اَنت گوست ءِ ھما چیزاں گوں ھمدپ کنگ ءِ جُھد ءَ بہ کنیں کہ آھانی ھچ وڑیں تجربگ مارا نہ بوتگ ( پہ درور زمین زانشت ءِ بابت ءَ یا شمسی رھبند ءِ بُنگیج ءِ بابت ءَ لیکوآنی درگت ءَ) پدا ھم ھمے جُست سَر کَشّ ایت۔ مئے بُنکی جُست ھمیش اِنت کہ: وھدے دو چیزانی ھمگرنچی یکدرچی ءَ یکے گوں دومی ءَ بہ بیت ءُ ھچ چُشیں درورے دیم ءَ نہ گوستگ کہ ایشانی تھا یکے بئید چہ دومی ءَ سرزد بہ بیت تہ چی یک سَھتے ءَ یکے ءِ وئیلانک بوئگ دومی ءِ برجم بوئگ ءِ ھاترا واھگ دارگ ءِ تِچکیں منّانک جوڑ بوت کنت؟ آیوکیں وھد ءِ بابت ءَ مئے کُلیں اُمّیتانی گواچن، دادانشتی تجربگاں چہ زورگ بوتگ، کُلّیں آسرانک ءُ ھما درستیں سِتک ءُ بھیسہ کہ مئے روز روزینی زند ءِ بنک ھمایانی سرا ایر اِنت ھمے جُست ءِ پَسّہ ءَ گوں بندوک اَنت۔
بندات ءَ مارا اے گپ ءِ منّگ ءَ چَکّ ءُ پَد بوئگی نہ اِنت کہ بئید چرے گپّ ءَ کہ دو چیزاں مدامی یکے دومی ءِ ھمراھی ءَ ردوم زُرتگ ءُ کدی اے وڑ نہ بوتگ کہ یکے چہ دومی ءَ گِستا ردوم بہ گر اَنت تہ راستیں منّانک ءِ ردا اے گپّ ءِ گیشّینگ ءَ بَسّ نہ انت کہ آیوکیں وھد ءَ ھما دروشم کہ تجربگ ءَ بیا اَنت آھانی تھا ھم ھمے دوئیں چیزانی ھمپنتی یکّیں وڑا برجم بہ بیت۔ گیش ءَ چہ گیش ھمے واھشت دارگ بیت کنت کہ ھمینکہ گیشتر رَند ءَ دو چیز یکے گوں دومی ءِ پیوستی ءَ ودیگی بہ بنت ھمے ردا آھانی آیوکیں وھد ءَ یکدستی ءَ ودی بوئگ ءِ گُما گیشتر مھکم بیت کنت ءُ ھمیش کہ آ باز رند ءَ ھمے وڑ یکدستی ءَ ودی بہ بنت تہ اے گُمان بھیسہ ءِ تَبک ءَ سَر بیت۔ (ناں) اے بھیسہ ءِ سیمسر ءَ کدی سر بوت نہ کنت۔ پرچا کہ یکشلا ودیگی ءَ چہ ابئید ، باز وھد ءَ اے یکدستی پُرشیت ھنچو کہ کُکّڈ ءِ کوش ءِ دروشم ءَ مئے دیم ءَ اَتکگ اَت۔ پمیشا مئے پٹ ءُ پول ءِ بُنزہ ایوک گُمانانی سرا مہ بیت۔
اے دیدانک ءِ بگیری ءَ اے گُشگ بوت کنت کہ ابرم ءِ کُلّیں ندارگانی سرا کانود ءِ بادشاھی اِنت ءُ ما دیست کنیں کہ پلاں جاورانک ءِ سرا ایوک یک ھاسیں کانودی ءِ کار رھبند بوئگ ھژدری اِنت۔ ایشی ءِ دو پَسّہ دیم ءَ کاینت۔ یکے ھمیش کہ اگاں یک بے اڑاند ءُ پلگاریں کانودے ءِ ردا تران ءِ دروشم دیم ءَ ایر کنگ بہ بیت تہ دلجمی ما ھچ وڑا بھیسہ کُرت نہ کنیں کہ ھما کانود کہ ما (پہ تپاسگ ءَ) در گِپتگ، اِش ھمے کانود اِنت۔ دومی ھمیش کہ “کانود ءِ بادشاھی” ءِ ھیال وت ھم گُمانے ءَ چہ گیش نہ اِنت ءُ مئے اے سِتک کہ اے “بادشاھی” آیوکیں وھد ءَ برجم مانیت یا اِش کہ اے گوست ءَ برجم بوتگ کہ ایشی ءِ تجربگ ءَ ما نہ گوستگیں ھمے رھبند ءَ گوں ھمگرنچ اِنت کہ ایشی ءِ سرا ما گپ ءُ تران کنگ ءَ اِنت۔
چُشیں گپ ءُ تران ءِ رھبند ءَ دادانشتی (استقرائی) رھبند ءِ نام دیگ بوت کنت۔ اے رھبند ءِ دو بَھرانی گیشّوار چو اے ؤرا بوت کنت۔
1:- اگاں کجام تھر ءِ کجام چیز “الف” ءِ ھمگرنچی گوں دومی تَھر ءِ چیز “ب” ءَ بہ بیت، ایشانی میان ناھمگرنچی ءِ ھچ وڑیں درورے دیما مئیت تہ ایشانی یکے دومی ءَ گوں ھمگرنچی ءِ ھمینکہ گیشتر درور مئے تجربگ ءَ بئیت تہ ھمینکہ اے گمان مھکم بو آن کنت کہ آیوکیں وھد ءَ ھمے کہ چَر ایشاں یکے ءِ ھست بوئگ ءِ سرپدی مارا رَسیت تہ دومی ءِ ھست بوئگ ھَژدری اِنت۔
2:- ھمگرنچی ءِ بازیں درور ھنچیں جاورانی تھا آیوکیں وھد ءِ ھمگرنچی ءِ گُمان ءَ سِتک ءِ سیمسراں سَر کن اَنت، بلکیں شاھگانیں وڑے ءَ سِتک ءُ بھیسہ ءِ سیمسرانی نَزّیک ءَ سر کن اَنت۔
اے دلگوش کرزیں ھبرے کہ گمان پہ دلجمی دادانشتی زانت ءَ گوں ھمگرنچ اِنت۔ ھستیں درورانی ردا دادانشت ءِ چُشیں گواچن “الف” ءُ “ب” ءِ ھمگونگی ءِ رستگیں دروراں گوں ھمگرنچ اِنت۔ چو ھم بوت کنت کہ ایشی ءَ ابئید دگہ دادانشتی زانشتی بیت کہ آ چُشیں ھمگونگی ءِ بستار ءَ یکسر ءَ بدل بہ کنت۔ پہ درور یک مردمے کہ آئی ءَ باز رند ءَ سیاھیں گُراگ دیستگ اَنت۔ نام گِپتگیں رھبند ءِ ردا آ ھمے منّانک ءَ دیم ءَ آؤرت کنت کہ چُشیں دادانشت ءِ ردا بوت کنت کہ کُلّیں گُراگ سیاہ بہ بنت ءُ اے راستیں منّانکے ھم۔ اے منّانک اے بے سریں گپّ ءَ چہ رد گُشگ نہ بیت کہ لھتے گُراگ اسپیت ھم بوت کن اَنت۔ بلے دادانشت ءِ ردا اگاں کجام چیز نہ بوتگینے بہ بیت آئی ءِ سرزد بوئگ ھژدری بوت کنت۔ گُراگ ءِ درور ءَ بوت کنت کہ یک کسے ءَ سرپدی بہ بیت کہ بازیں سھداراں رَنگ یک بدل نہ بیوکیں بستارے داریت ءُ پمیشا اے ردا اگاں دادانشت ءَ کمک زورگ بہ بیت تہ ردی ءِ گُمان سَر کشّیت۔ بلے اے سرپدی یک نوکیں سوگاتے بیت، چر ایشی ءَ چہ اے ثابت بوت نہ کنت کہ پیشی رستگیں زانشت ءِ ردا ما ھما دادانشت کہ ٹھینتگ آ رد اِنت. اے گواھی کہ بازیں چیز مئے اُمیتانی پیلہ کنگ ءَ سے سوب بوتگ انت ایشی ءِ متلب ھچبر اے بوت نہ کنت کہ اے اُمّیت دومی ڈس داتگیں دروشمانی پیلہ کنگ ءَ ھم ناسرجم بہ بنت۔ پمیشا مئے دادانشتی رھبند اے وڑا نہ اِنت کہ تجربگانی وسیلت ءَ رَد کنگ بہ بیت۔
دادانشتی رھبند تجربگ ءِ ردا ھم ثابت کنگ نہ بنت۔ چوشکہ ھما دروشم کہ مئے تجربگ ءَ اَتکگ اَنت آ الّمی ءَ دادانشتی آسرانک ءِ دروشم ساچی ءَ کن اَنت۔ چوشکہ ھما چیزانی ھستمان کہ مئے تجربگ ءَ اَتک نہ کن اَنت تہ اے وت دادانشت ءِ منّ اتگیں رھبند اِنت کہ آ تجربگ ءَ اتکگیں ءُ تجربگ ءَ نیاتکگیں چیزانی ھوارینکے ءِ دیم ءَ دیوال اَڈّ کنت۔
سائنس ءِ لَس رھبند، پہ درور اِش کہ کائنات ءَ کانود ءِ بادشاھی اِنت یا اش کہ ہر وئیل ءِ یک سوبے بیت گوں دادانشتی رھبند ءَ بندوک اِنت ھمے وڑا کہ مئے روز روزینی زندگی ءِ سِتک۔ اے کُلّیں لس رھبند پمیشا منّگ بوئگ ءَ اَنت کہ بنی آدم ءَ ایشانی راست بوئگ ءِ بازیں تجربگ کُرتگ ءۃ ایشانی رَد بوئگ ءِ ھچ درور آئی ءِ دیم ءَ نہ اَتکگ بلے تانکہ دادانشتی رھبند منّگ مہ بیت گڑا آیوکیں وھد ءَ چُشیں رھبندانی برجم مانگ پد نبودیں ھیالے بیت کنت۔
ادا چہ ھما تجربگ ءَ چہ رستگیں کُلّیں زانِشت کہ آ تجربگ ءَ نہ گوستگیں آسرانک ءِ بابت ءَ کارمرز بوئگ ءَ اِنت اے یک ھَنچیں سِتکے ءَ گوں بندوک اِنت کہ اِش ناں گوں تجربگ ءَ ثابت کنگ بیت نہ رَد کنگ بیت۔ بلے ھمے وڑا (گوں وتی پدّریں دروشم ءَ) مئے سِنچ ءُ سما ءَ گوں مھکمی ءَ بندوک اِنت ھمے وڑا کہ مئے تجربگاں گوں ڈس اتگیں راستی۔ چُشیں سِتکانی ھست بوئگ ءُ ایشانی ھژدری ئیں جیڑہ فلسفہ ءِ مشکل تریں ءُ ارزشت داریں جیڑھانی سرچمگ اِنت۔
