Кавказский пленник
(рассказ)
زانوگریں واجهے کوه کاپ ءَ ، پئوج ءِ کماندار ءَ کار کنان ات . نامی « ژیلین » ات . یکبرے چه لوگ ءَ پر آئی کاگدے رست . پیریں مات پر آئیا دیم داتگ ات . نبشتگ اتی :
« من پیر بیتگاں ، پیش چه مرک ءَ من لوٹاں وتی دلدوستیں بَچ ءَ به گنداں . په منی رکست کنگ و کَلّ کنئگ ءَ بیا . اوداں پدا هدای ءِ همراهی ءَ وتی کار ءَ واتر بکن .
پر تو من جشتارے ودی کرته . جوانینے ، سرپدین ے ، وَژنامینے . بلکیں ترا دوست ببیت و گوں آئیا سیر بکن ئے و هوری ءَ یکجاه به بئیت . »
ژیلین پگر کنان بیت : « باریں واکی پیره زال و پیریں مات ءِ جاور سک نگیگ انت ؟ باریں به رواں ؟ باریں مه رواں ؟ اگں به رواں و جشتار جوانینے به بیت ، سیر کرت کناں » .
شت پئوج ءِ جرنیل ءِ کر ءَ و وتی روگ ءِ اجازتی گپت و چار ڈول ودکای ءِ شراب هم په وتی همبلیں پئوجیانی رکست کنئگ ءَ گپت و برت و دات انت و گوں آوانی رکست کت و روگ ءِ تیاری گپت .
آ وهدی کوه کاپ ( قفقاز ) جنگ ات . نه شپ و نه روچ رو و یایے نیست ات و راهانی سرا کسے گندگ نه بوت . اگں کسے چه روساں چه وتی بُنجلیں کلات ءَ بلوٹتیں جاهے به روت یا روگ ءِ جهدی به کتیں ، و چه کلات ءَ دور به بوتیں ، تاتاراں آئیا یا کُشت یا گپت و گوں وت کوه ءَ بُرتش . هپتگے دو روچ مردماں چه اے کلات دومی کلات ءَ شت انت یا یهت انت و سربازاں هم آهانی همراه و پشتیوان اتنت . چه دیما و پُشت ءَ سرباز اتنت و مردماں هما رُمب ءِ نیام ءَ تاں به رستین انت .
گرماگ ات ، روگ ءِ تیاری ماں پئوجی بنجل ءِ یک نیمگے سرجم بوت . سربازاں لهتے راه ءَ پیش – پیش روان بیت انت . ژیلین اپسے ءَ سوار بوت و آئی روگ ءِ سامان اش اپس گاڑی ءَ بار کت و روان بوت انت و چنت سرباز هم آهانی رند روان بیت انت .
آهاں 25 ورست روگی ات ( یک ورستے برابر انت با ۱٫۰۶۶۸ کیلومٹر . ک. ) کاروان آرامی ءَ دیما جنزان و روان ات . کدیں سرباز اوشتات انت ، کدیں کجام اپس گاڑی ءِ ٹئیر لَگُشت و در شت یا لگ ءَ بوت . کدیں اپسے گِه و نکره ءَ کرت و اوشتات ، چُش کاروان هُجّ و مجبور ءَ بوت به اوشتیت .
روچ چه نیم گوئستگ ات ، بلے کاروان هنگت راه ءِ نیم ات . دَنز ، تبد ، سوچوکیں روچ ءِ برانز ، بلے هچ جاه سرپناهے نیست ات تاں آرام بکن انت . هُشک و پَچیں پَٹے ات . اوداں نه درچک و نه جرے سڑک ءِ نزیکی ءَ نیست ات .
ژیلین وتی اپس ءَ دیما تتک و پدا اوشتات تاں پهک برسنت . آئی توارے چه پُشت ءَ اشکت که گوئشتی به دار . کاروان ءَ کجام جنجالے ودی بیتگ ات . ژیلین پگر کناں بیت : « اگں من تهنا ، بے سربازاں دیما به رواں ، چون انت ؟ منی اپس آرام و جوانیں اپسے . اگاں تاتاراں منی سرا ارش بکن انت ، جوان تراس کنت و تچیت … . یا مه رواں ؟ … »
اوشتات و پگر کناں بیت . دگه کماندارے که آئی هم اپس ءَ سوار و تپنگی کوپگ ات ، آئی ءِ نزیک ءَ آتک . نامی کوستلین ات . نزیک ءَ آتک و گوئشتی :
_ ژیلین ، بیا ما دوئیں هوری ءَ جتا رویں . من هم تنیگاں ، هم شدیگاں ، اداں مِس هم په ورگ ءَ نیست . گرمی هم منی بیڑ ءَ برته . منی پیرام ( جامگ ) ءَ پرنچ ئے ، هید انت که چُرّ انت .
کوستلین گُرجی مردے ات . پَزّور و سُهر رنگے ات . چه آئیا هید چُرّان ات . ژیلین پگر کناں گوئشت :
_ تئی توپک ءَ تیر مان انت ؟
_ هئو ، من پُر کتگ .
_ جوان انت ، گُڑاں بیا که رویں . بلے چه من دیر مه بئے !
چُش آهاں دیما روان بیت انت . هبر کناں و اے دیم و آ دیم چاراں و چم شانک دیان اتنت . تاں دور هر جاه که گندگ ءَ بوت ، هشک و تچکیں پَٹے ات . تاں پَٹ کُٹ اِت .
پَٹ که کُٹ ات ، راه چه دو کوه ءَ شم و نیام ءَ گوئست . ژیلین گوئشت :
_ پیکه چه کوه ءَ سرکپیں . چپ و چاگرد ءَ بچاریں . بیت که اداں پیش چه ایشی که ما بگندیں کسے چه جاهے درکپیت و ما را بجنت و پلیت .
کوستلین گوئشت :
_ اداں کجام چیز ءَ بچاریں ؟ بیا که دیما رویں .
بلے ژیلین آئی ءِ هبر گوش نداشت و گوئشتی :
_ شما همداں جهل کمے ودار بکنیت ، من رواں و یک کمے چاراں …
و اپس ءَ دیم په کوه ءِ چپین نیمگ ءَ تاچاں سرکپگ پرمات . ژیلین ءِ اپس ، شکاری و چالاکیں اپسے ات ( آئی وت وهدے که کُرّگے ات ، چه اپس ءِ باهڑ ءَ گچین کرتگ و پر آئی سد 100 روبلی داتگ ات و وت اولی گَشت آئیا سوار بیتگ ات ) . اپس گوئش ئے بال کناں آئیا تاں کوه ءِ بُرزگ ءَ بُرت و رسینت . چه اوداں چارستی دیستی که هما نزیکاں مزنیں تچکیں پَٹے و هما پٹ ءَ تاتارانی رُمبے اپس سوار اوشتاتگ . سی ( 30 ) کس ءَ بیت انت . تاتاراں هم ائی ءَ دیست و آئی ءِ نیمگ ءَ اُرُش اش کت . آئی وتی اپس ءَ هما دمان ءَ اِر ( بِر ) گَردینت و تتک .
تاتاراں وتی تچگ ءِ وهد ءَ وتی تپنگ اش دست ءَ کت انت و تیر و پیش تیر ءَ تیار کناں بیت انت .
ژیلین هم گوں وتی سرجمیں واک اپس ءَ هی کناں
و چه کوه ءَ ایردیاں بوت و کوستلینی گوانک جت :
_ وتی توپک ءَ تیار بکن .
وت وتی اپس ءِ باره ءَ پگر کنان ات : « ماسی جان ! من ءَ در بر ، پاد ءَ جاهے بند مه کنائیں . اگں پاد ات جاهے ڈیک به وارت ، ما گار بئیں . من وتا تاں هتیار به رسیناں ، وتا بندیگ بیگ ءَ نه دیاں . »
کوستلین ایشی ءِ بدل ءَ که آئی ءِ آیگ و رسگ ءِ ودار ءَ بکنت ، وهدے که تاتارانی گلگجه ( جاک و سلات ) و نامی اشکت انت ، گوں وتی سرجمین وس و واک چه اوداں دیم په کلات تتک . آئی ءِ شیپاک اپس ءِ اے کپل و آ کپل ءَ دِرّان ات . دنزانی تها گندگ ءَ بوت که اپس ءِ دُمب چون تیزی ءَ چَکرّان انت .
ژیلین دیست که جاور سک نگیگ انت . تپنگ شُت و گوں یک زهمے بازیں کارے نه بیت . اپسی اِر ( بِر ) گردینت دیم په سربازاں . پگری کت وتا به رکینیت . دیستی که چه آئی ءِ دیمپدیم شش کس آئی ءِ نیمگ ءَ تچاں پیداک انت . آئی ءِ اپس جوانیں و چالاکینے ات . بلے آهانی بور و اپساں جوانتریں و چالاکترین اتنت . آهاں راه ءَ تاچینان اتنت و آئی بے راهی و سنگلک ءَ . لوٹتی که راه ءَ تاب به دنت ، میانبر به روت و اِر گردیت . بلے اپس هنچو تیز ات که دارگ و ار گردینگ نه بوت . سیده بال کنان ءَ روگ ات .
دیستی که سُهر ریشیں تاتاریں مردے ، گوں شکاری اپسے تاچاں و بال کناں ، کیکانژ کشاں ، دنتان درشاں ، آئی ءِ نیمگ ءَ پیداک انت . تیاریں تپنگے هم آئی ءِ دست ءَ هست ات .
ژیلین پگر کناں بیت : « شیتاناں ، من شما را جوان زاناں ، اگاں منا زندکا به گر ایت ، منا کَل و چاتے ءِ تها دَؤر دئیت و لٹ و شیپاکاں مانبندیت ، من وتا زندکا شمئی دست ءَ نه دیاں » .
ژیلین هر چنت برز بالاد و مزن جونیں مردے نه ات ، بلے باز چالاک و نترسے ات . وتی زهمی کش ات و اپسی هم سیده هما سهر ریشیں تاتار ءِ نیمگ ءَ ویل کت . پگر کناں بیت : « یا اپس ءِ گون ءَ لهی کناں ، یا گوں زهم ءَ دو کپی کناں » .
ژیلین هر چنت مرد ءِ نزیک بیتگ ات ، بلے زین ءِ سرا ، چه وتی جاه ءَ نه سُر ات . چه پُشت ءَ کسے آئیا تیر کرت . تیر اپس ءَ لگست ( لگّ اِت ) و اپسی هما دمان ءَ ڈگار ءَ لیٹینت . ژیلین اپس ءِ پادانی سرا کپت .
لوٹـتی که چست به بیت ، بلے هما دمان ءَ دو بد بویں تاتار آئی ءِ سرا دَؤر کرت و جهد اش کت که آئی دستاں چه پُشت ءَ بند انت . ژیلین وتا لیٹے دات و آهانی سَٹ اِت و چه وت دور کرت . سئے ( 3 ) کس دگه هم چه وتی اپساں جَهل سِٹ کت و آئی ءِ سرا ارش اش کت و آئیا گوں تپنگ ءِ کُنداک و بندل جناں بیت انت . آئی ءِ چم تهار و جند تُتراں بیت . سرگی پرشتت و هون چُرّان ات . تاتاراں آئیا گِپت و گون اپسانی گیشیں سُرین بنداں ، آئی ءِ دستان اش چه پُشت ءَ بست و پتات و تاتاری گرهن دات .
آئی ءِ کلاهش چه سر دور کرت و آئی ءِ چَبّو و بوٹان اش هم چه آئی ءِ پاد ءَ در کرت و اپس ءِ نیمگ ءَ کشیت و زین بند اش کت . آئی ءِ سرجمیں چیز اش پُلت و زرّ اش زیت انت . آئی ءِ ساهت اش هم زرت و آئی ءِ گُدان ءِ سرجمیں نشان و تگمه اش هم سست و دِرّ- دِرّ اش کت انت .
ژیلین وتی اپس ءِ نیمگ ءَ چار ات . آئی ءِ دوستناکیں و دلدوستیں اپس ، هما داب که ڈگار ءَ کپتگ ات و هما جاه و هما پهلوگ ءَ ، تیزی ءَ دست و پاد شانان ات . پادی ڈگار ءَ سک نه اتنت . آئی ءِ سرگ ٹنگ بیتگ ات و چه ٹنگ و کَڈک ءَ سیه چَکیں هونے شولّ کشاں تِرنگ دیاں ( پینژار بنداں ) ، رِچگ ات . اپس ءِ چپ و چاگرد ءَ چه آئی ءِ بازین سُرگ و دست و پاد شاناں ، هاکانی دَنزے مانپوشتگ ات .
یک تاتارے اپس ءِ نزیک ءَ شت که آئی ءِ نُگرهیں زین ءَ بوجیت و به بارت ، بلے آئیا وتی نزیکی نه اشت . تاتار وتی زهم ءَ کَش اِت و اپس ءِ گردنی بُرّ اِت . چه گردن ءَ هورّگ ءِ توارے بوت و هون پینژار بست و باپے چه هونانی جوش ءَ چست بوت .
تاتاراں آئی ءِ نگرهیں زین ءَ پَچ کرت و زرت سُهر ریشیں تاتارے هست ات که اپس ءَ سوار ات . ایدگراں دست بستگیں ژیلین ءَ برت و همائی ءِ اپس ءِ سرا و آئی ءِ پُشت ءَ سوار کرت و په اشی که چه اپس مه کپیت ، آئی اش گوں تاتار و زین مُهر بست و گوں وت کوه ءَ برت .
ژیلین بد بویں تاتار ءِ پُشت ءَ نشتگ یا بستگ ات . دل بد ات و چَنڈگ ءَ ات . مجبور ات که وتی دیم ءَ تاتار ءِ پُشت و بَندل ءَ که گوں آئی بستگ ات به لچینیت . تهنا جاهے که دیستی کت هما زنڈیں تاتار ءِ پراهیں پُشت یا بندل ، چرپیں گردن ، تراشتگیں سر ءِ هما بهر ات که چه نیلیں کلاه ءَ در ات .
ژیلین ءِ سر پرشتگ ات . هون تاں چماں رتکگ و بدتگ اتنت . آئی اش اپس ءِ سرا باز تتاتگ و پتاتگ ات . نه وتی سُرینت کت و نه چمانی پهک کت ءَ کُت . هنچو بستگ ات که پهلوگی درد کنگ اتنت .
آهاں تاں بازیں وهدے کوه په کوه و درگ په درگ شت انت ، تاں پر آپیں کئورے ءَ رست انت . چه آئی گوئست انت تاں په یک راهے رست انت و اپس اش اوداں تاچینت انت .
ژیلین لوٹت که هما سڑکاں که آئیا برگ انت ، آهاں بزانت و سرپد ببیت ، بلے هونے که چه سر رتکگ و چمانی برابر ءَ بدتگ اتنت ، آئی ءِ چمانی روک ،تهار و بئ رژن کتگ ات و جوانی ءَ دیستی نه کت . وتی سری هم چَهر دات نه کت .
روچ تهار بیان ات . دگه کم آپیں رودے ءَ رست انت و چه تلاری کوهے ءَ بُرزگ ءَ روان بوت انت . یک جاه
ے دوتے ءِ بو بیت . کُچکاں آهانی نیمگ ءَ آتک انت .
کلگے ءَ رَست انت نامی « آئول » ات . اپسانی بند جاه و تَمبه ءَ تاتاراں چه اپساں ایر کپت انت . تاتارانی زهگاں مُچ بیت انت . ژیلین اش گئیره کت . کندگ و ٹهک ات . گَل اتنت . ژیلین ءَ گوں ڈوک جناں بیت انت .
تاتارے زهگاں هَکّل کت و گلینت . ژیلینی چه اپس ءَ پَچ کت و ایر گهت و وتی یک کاردارے ( نوکرے ) ءَ تواری کت . یک بُرز بالاد و زورمندیں « ناگا »( یک راجے ماں کوه کاپ ءَ ) ی ءِ مردے یهت که آئی ءِ گد تهنا یک درتگیں پیرام یا جامگے ات که چه درتگیں پَشک ءَ سینگی هم درا ات . تاتار ائیا کارے پَرمات .
نوکر شُت و دو هَتی ( بلوط . oak ) داری یائورت که گوں گردیں و مُهریں آهنے گوں یک و دگه هور و یکجاه بند اتنت و آهاں کُبلے پر ات . بندیگ ءِ دست یا پاد اش مانترینت انت و آهان آش کبل ءَ کت و چو بندیگ ءِ دست یا پاد کُـنٹ ءَ بوت .
آهان ژیلین ءِ دست پَچ کت انت و همے کنٹ و دار ءِ نیام ءَ بند و کنٹ کت و کنٹ اش کُبل کت و ائر اش همبار ءَ برت و آئی اش همودان هُلّ دات و دروازگ اش چه درا بست و کبل کت و شت انت .
ژیلین هموداں کپت ، گوں کُنٹیں دستاں جهد کنان ات که نرمتریں جاهے په دراج کشگ ءَ ودی بکنت .
