چـُـکانی دیوان
تـَرینـــــــوک : کریم تھل
یک بادشاهے ءَ یک جنکے هست ات ، سـک وَشرنگ و دولدارینے ات ، بلے سکّ نیمونی ، مـَلـَنـڈی و کس نه مـَنـّـیــں جنکے ات . هرچی دپی آتکگ ات گوئشت ئی . هرکس که پر آئی ءِ سانگبندی و لـوٹـُـکی ءَ آتکگ ات ، آئیا چیزے نه چیزے په سانگبند لوٹوکانی ملنڈی ءَ ودی کت و چه اودی گـَلینت انت .
یگبرے بادشاه ءَ مزنیں مهمانی اے برجم کت و چه نزیکیں و دوریں ملکاں پهک ، وتی جَنِکّ ءِ سانگ لوٹوکان ءَ لوٹائینـت که آهان ءَ بگندیت .
سانگ لوٹوکاں پهک یـکـّـیـں کِشک ءَ اوشتات انت و شهکاڑ ءِ فیصله ءِ وداریگ بیت انت .
بلے آئیا هچ جهدے ءَ نه کت و مدامی داب ءَ وتی ملنڈی ، کس نه مَـنـّـی ، ڈکّ و نیموناں و هیرت گِندیاں گلائیش بیت . چه اولی کسی بنگیج کت :
- اے یکیں چو شراب و ترند آپ ءِ بُشکه ءَ زَنڈ _ بـَـؤر _ انت . اوه اے یکیں لاگریں و چو پیریں دراج پادیں مـُرگے انت . اوه اے یکیں هنچو کسان و هورت انت که دستاں گار ءَ بیت . اوه اے مَؤت ءِ داب ءَ بـد ڈؤل انت ، ایدگه چو گوات گِپتگیں و گـَژتگیں سُهریں کروسے انت . ایدگه چو پیتاپ ءَ سهتگیں سر سبزیں ڈگارے انت که پـَـلاری پـَشـکـَپتگ انت .
بلے چه پهکاں گیشتریں ملنڈی هما لوٹوک و دلمانوک ءَ رَست انت که چه پهکاں یک کِـرّ ءَ اوشتاتگ ات . آئی ءِ ریشان کمے دیما دراج اتنت .
- بچارت ئی _ آئیا ملنڈ کت و کندت ._ آئی ءِ ریشاں چو نَمبیک ءِ مـُرگ ءِ سـُنـٹ انت !_ و هما دمان ءَ په ورناییں بادشاه ءَ نوسِنگ و پـَنـّامی پــِربَـسـت. _ « سـُنـٹ ریش » ! _ و کِـٹـی کِـٹـی آئی ءِ سرا کند اِت .
شهکاڑ ءِ پــِت _ پــِس _ که وتی جَنِکّ ءِ اے نا وَشّیں و نا هانوادهیں ـ نا هانوادگیں _ کِرد و گپاں دیست ، و چه هِژم ءِ آس ءَ جُشان ات ، وتی داشت نکت و پهک هانوادهیں مردمانی دیما گوئشت ئی :
- هـَنـّون که چوش انت ، من ترا گوں هما اولی مردم که منی کلات ءِ دروازگ ءَ بئیت انت ، سانگ و سیر ءَ کنوں . بــِلّ که دنیای ءِ نیزگار تریں کس به بیت !
دو روچ ءَ رند ، یک ویلگردیں لِرّی پوشیں سازگرے بادشاه ءِ گواتگر ءِ دَریگ و تاگانی چیرا ، وتی ساز ءَ ساز کت . سازگرے که مردمانی داد و پنڈگانی گون ءَ وتی لاپ ئی شوهاز و ودی کت .
وهدے که چه بادشاه ءَ سازگر ءَ داد و پنڈگ ءِ لوٹ ءَ کت ، بادشاه وتی جنک ءَ گوئشت :
- من ترا پر آئیا داد ءَ دیاں و بشکگاں . آئی ءِ گون ءَ برو .
سازگر گوں وتی لـَبـّهی لِرّی ییں جامگ و پیرام ءَ که دِرتگ و ٹنگ -ٹنگ ات ، هر جاه روان ات ؛ په بادشاه و آئی ءِ شهکاڑیں جـَنـِکّ ءَ ساز و شئیراں جناں بیت . رندا چیزے وَرد و توشگ ئی داد لوٹـِت.
بادشاه آئیا گوئشت :
- تئی شئیر و آواز منا باز وَش و سک دوست بیت . من لوٹاں که ترا تئی داد ، وتی جَنِک ءَ بدیاں که تئی لوگی و تئی سانگ به بیت .
جنک که وتی پت ءِ هبر ءَ اپدا اشکت ،بیهوش بیت و کـَپـت . جـَنـِـک اِش په سار کت و پتیں گوئشت :
- من زبان کت که ترا اولیکیں نیزگاریں مردم ءِ گون ءَ که منی کوٹ و کلات ءِ دَروازگ ءَ بئیت انت ، سانگ ءَ دیاں و من وتی داتگیں زبان ءَ نه وراں .
جنک ءِ دَزبندی و پهلّی لوٹگ هچ کار نه دات . ملاّ اِش لوٹائینت .شهکاڑ و سروزی ءِ سیر ءِ کاگد بیت . رند چه اے گپاں بادشاه وتی شهکاڑیں جنک ءَ گوئشت :
- پگر ءَ مه بئے که تو و تئی شوّ ، بازیں وهدے منی کوٹ و کلات ءَ نِشت ءَ کن اِت . تو پیکه وتی مرد ءِ پجّی و همراهی ءَ به روئے !
نیزگاریں مرد ، وتی لوگی ءِ دست ءَ گِپت و آئی ءِ پـَجـّی ءَ روان بیت .
آهاں دوریں راهے ءَ پَند جـَت و شُت انت . وهدے که مزنیں جنگلے ءَ رَست انت ، شهکاڑ پول کت :
- اے وَش زیب ، مزن و شاهگانیں لـَد و جنگل کئیگ انت ؟
- اے سُنٹ ریشیں بادشاه ءِ جنگل انت . اگں تو آئی ءِ گون ءَ سانگ به کتیں ، هنون اے جنگل تئیگ بیتگ ات .
- اوه من نیزگاریں جنکوے آں . من پر چا گوں آئیا سانگبندی نه کت !
رند چه چیزے وهد ءَ ، آهاں باز آبات و سرسبزیں ڈگارے ءَ رَست انت که هردابیں وارتنیک _ وارتنی _ اودان هست ات . شهکاڑ ءَ اپدا چه لنگڑیں مرد ءَ پول کت :
- اے آباتیں پراهیں میتاپیں ڈگار ، بارین کئیگ انت ؟
- اے هم سُنٹ ریشیں بادشاه ءِ ڈگار انت ، اگں تو آئی ءِ لوگی به بوتین ئے ، هنّون تئیگ بیتگ ات .
چنت دمان ءَ چه رند آهاں مزنیں و آباتیں شهرے ءَ رَست و سر بیت انت . شهزاتیں جَنِک پول کت :
-بارین اے پراهیں ، شاهگانیں و پر زیبیں شهر کئیگ انت .
- سـُنـٹ ریشیں بادشاه ءِ .
شهکاڑ آهے کـَش اِت و گوئشت ئی :
- اوه ، من هنون آزات و آجو اتاں ، اگں من گوں سـُنـٹ ریشیں بادشاه ءَ سیر و سانگ به کتیں !
لنگڑیں سازگر پسو دات :
- منا وَش ءَ نه بیت وهدے که تو مدام گوئش ئے که پرچا دگرے ءِ لوگی نه بیتگ ئے و دگرے ءِ گون ءَ سیر و سانگ نه کتگ . چون بارین من پر تو جوانینے نه اوں ؟
آهر ءَ آهاں سکّ کسانیں داری لوگے ءَ سر بیت انت . لوگے که نه ، کـُـڈے ات . شهجنک سوج کت :
- اے کسانکیں ، تَنک و تهاریں کــُڈلـُـک بارین کئیگ انت ؟
سازگر پسو دات :
- اے مئی لوگ و هَنکین انت . چــِد و رَندا مئی لوگ و دوار همد انت . تو چـُلدان ءَ آس و آچشے روک کن و په شام ءَ چیزے به گِراد .
- مئی مولد کو انت ؟_ شهکار ءَ هیرانی ءَ در رائینت !
- ما را چه کو مولد ؟ یات گِر و بزاں که پهک کاراں وت بکن ئے .
بلے شهجنک هچ کارے ءَ بلد نه ات . آهر ءَ جود و مرد وت هـُجّ و مجبور بوت که آئیا آس ءِ روک کنگ ، دینگ و پادینگ و ورگ گِرادگ پیش بداریت .
دو روچ رندا ، لنگڑیں سازگر ءِ سرجمیں توشگ کـُـٹــّـِـت انت . سازگر وتی جن ءَ گوئشت :
نیں پیکه تو کار ءَ گلائیش بئے و کار بکن ئے ! سَـپـت ، تـَکّ و تـَـکـّــُل ءِ گوپگ ءَ گلائیش بئے .
سازگر ءِ جند چه کوه و جنگل ءَ پــِیــشّ و نَل بـُرّت و آرت انت ، بلے پیش و نَلاں ، آئی ءِ نرم و نازرکیں دستاں ٹـَـپــی و تِرامبل کـُت .
- نه اے کار تئی گون ءَ نه بیت ! _ سازگر ءَ وتی زال ءَ گوئشت . _ بلکین تو چهرَگ ءَ رِست به کن ئے .
بلے اے کار هم هم گوں آئیا نه بیت .
- اگں تئی گون ءَ لوگ ءَ کارے نه بیت ، بلکین گهتر انت که تو بازار ءَ به روئے ؛ دیگ ، کـَپـَل ، و گِلی هِیران و گلاساں که من جوڑ کناں ، به شَوَشک ئے _ بها کن ئے _ ! _ مرد وتی زال ءَ گوئشت .
شهجنک سک گرم گِپت ، پگرے ءَ کپت : « بیت که بازار و نهادیگ ءِ سوداگری ءَ ، کسے چه آئی ءِ پت ءِ کوٹ و کلات ءِ مردماں آئیا به گِندنت ، آئی ءِ سرا به کندنت و ملنڈ به کن انت که کپلانی سوداگری ءَ گلائیشاں » . بلے دگه کارے پَشت نه کپتگ ات . اگں زَرّے مه کـَٹـّیت ، په ورگ ءَ چیزے گِپت نه کن انت و چه شد ءَ مر انت . گڑان شُت نهادیگ و بازار ءَ په گِلی کـَپـَل و هِیرانانی سودا کنگ ءَ .
سـَودا جوان ات . آئی ءِ هِیران و گـَلاس اِش زیت گِپت و زُرت انت . دومی روچ ءَ هم مرد بازیں نوکی هِیران و گـَلاس آرت انت . پگاه ءَ شهکاڑ نهادیگ _ بازار _ ءِ یک کشے ءَ نِشت و وتی گـَلاس و هیرانانی اِیر کت و وتی گِراکانی رهچار بیت . بورسوارے گوں وتی ترندیں نریان ءَ نهادیگ ءَ ماں بیت . اپس ءَ تاچینان همایی ءِ گِلی هیران و گلاسانی نیمگ ءَ شـُت . یکیں دمان ءَ آئی ءِ گلی هیران و گلاساں ، اپس ءِ پاد ءِ چیرا ٹکر-ٹکر و هزار تریشاس بیت انت .
شهکاڑ گریوگ و چیهانٹ جناں بیت . نزانت ئی که نون چے و چون به کنت . تتک وتی مرد ءِ نیمگ ءَ و ائیا گوئشت ئی که چے بیتگ .
- کے راه ءِ سرا نندیت که کپلی هِیران و گلاساں سَؤدا به کنت ؟ هَؤ ، تئی دست ءَ هچ چیزے نه بیت _ رندا گیش ئی کت ._ من مرچی شاهی کلات ءِ نیمگ ءَ شُت اوں . شاهی گواتگر ءَ هیران شودے پکار انت ، بلکیں اے کار تئی دست ءَ به بیت ؟
آهر ءَ شهکاڑ بادشاهی کلات ءَ ، گلاس شود ءِ کار ءَ که رِڈتریں کار زانگ بیتگ ات ، گلائیش بیت .
شهکاڑ ءَ وتی هیران شودی گـُدانی هر کیسگ ءَ نالونی هیرانے ماں کت و همودان شاهی کلات ءِ پرزونگ ءِ هیرانانی سرآتکگیں ورگ و چـُنڈان ءَ ، هیرانانی شودگ ءَ چه پیش نَزّآراں و مـُچّ کناں بیت تاں بیگاه ءَ وتی جود _ شوّ _ ءِ پَجّی ءَ شام ءِ بدل ءَ به ور انت .
یک برے جارے بیت که بادشاه ءِ مستریں بَچ ءِ سیر و سانگ ءَ بیت . شاهی مهمانجاه و بـَرانڈه ءِ چراگان اِش بالینت و روک کت ، مهماناں هرکجام چه آ دگر ءَ شَوک تر ، و گوں نوک و رنگ په رنگیں دریس و گـُداں و آتاراں سَمبهتگ اتنت ؛ کایاں بیت انت . هنیگیں هیران شود و پیشی شهکاڑ هنون دلمانگ و هدوک ات که آئی اِش په نیم چَمّے ءِ چارگ ءَ به هِشتیں تا که شاهی سیر ءِ پر زیبیں مهمانی ءَ بچار یت .
بیچارگیں شهکاڑ ءَ دروازگ ءِ مان بـَیـَگ ءِ اجازت هم نیست ات دروازگ ءِ پُشت ءَ اوشتات و گوں بَژنیگیں دلے ءَ وتی زند و قسمت ءِ باره ءَ پگر کناں بیت .وتی کس نه مَـنـّـی و ملنڈ کاری ءِ سرا پــِـٹ و هِــٹ کت که آئی اِش چو وار ، زار و نیزگار کتگ ات .
چه وَشتامیں ورگاں که گـُلام و مولداں په مهماناں برگ اتنت باز دلکش و وشتامیں بوے شاهی گواتگر ءَ پیچتگ ات . یکے چه مولداں که پَرزونگ و سُبره ءِ پَشکپتگیں ورگ و هیرانان ءَ زوراں و بران ات ، چنت ٹکر گوشت ، نان ، ماهیگ شهکاڑ ءَ په ورگ دات . شهجنک آهاں زرت بلے آهانی نه وارت . بلکین هیران شودی گـُد ءِکیتو و کیسگاں مان کت انت که لوگ ءَ په شام اِش به بارت .
اناگتی ءَ چه مهمانجاه ءَ ورناییں بادشاه درکپت . بادشاه اناگت ءَ دروازگ کشئ ءَ نیزگار و واریں گلاس شودیں شهکاڑ ءَ دیست . آئی ءِ دست ئی گِپت و لوٹت ئی که شاهی مهمانجاه ءَ به بارت ئی . بلے هیران شودیں شهکاڑ که ترستگ ات و چه ترس ءَ دلپـَٹ بیان ات ، وتی رَکینگ ءِ جهد ئی کت . بلے اناگت ءَ شهکاڑ سرپد بیت که اے « سـُنـٹ ریشیں بادشاه » انت . هما که آئیا لوٹـتـگ ات گوں شهکاڑ ءَ سیر بکنت . بلے شهکاڑ ءِ جند گوں وتی گـَندَگیں ناز و مَـلـَنـڈاں و بد زبانی ءَ آئیا نه لوٹتگ ات .
بادشاه آئی ءِ جد و جهدانی نیمگ که په وتی آزاتی و رکینگ ءَ کنان ات دلگوش و گوَر نه کت . آئیا وتی برانڈه و مهمانجاه ءِ نیام ءَ برت و گوں آئیا سُهبت و ناچ ءَ گلائیش بیت. اناگت ءَ شهکاڑ ءِ هیران شودی گـُد ءِ بند پاچ بیت . آئی ءِ کیسگ ءِ نالونی هیرانانی ورگ ، رتک و شِنگ و تالان بیت انت .
وهدے که مهماناں اے چیزاں پهک وتی چماں دیست انت ، هنچو بُرز کِٹی-کٹی اِش کند اِت که شهکاڑ ءِ ساه چه کـُـنـّــَـت و شرم ءَ بند بیت . دل ءَ لوٹت ئی که دریچ زمین چنڈے به بیتیں یا زمین و ڈگار ءِ دَپ پاچ به بیتیں و آئیا ایری به برتیں . هر دابے که بیتگ ات آئیا وتا چه مهمانجاه ءَ کـَشّ اِت .لوٹت ئی که به تَچ ایت .
بلے پدیانکاں _ پدکانکان _ ی سرا مردینے آئیا رَسینت و گوں مهرواریں گالوارے آئیا گوئشت ئی :
- مه تـُرس ! بارین تو منا پجاه نیارت ؟ جی هَؤ ، من بادشاهان ، هما که تو یک وهدے چه منا وتی دیما چهر ءَ دات ! نون تو گِندئے که من پر تو کدین وتا لوڈی و شاهیچهے کت که تئی گون ءَ مان مئی واری کـُڈک ءَ یکجاه اتوں ، هو اے من اتوں که بور ءَ سوار اتوں و تئی کـَپلی هیران و گلاس اوں مان بازار و نهادیگ ءَ چوچک-چوچَک کت انت … اے پهک من کت انت پرچا که من تئی مهرانی بندیگ اوں . تو منی دل ءِ دوستیں کسے .
من لوٹت که تئی کـس نه مـَنّی و گروناکی مه بات . بزان ئے که په مردم ءَ چینچو سکّ و گِران انت ، وهدے که آهانی سرا کندئے !
گوں اے گپاں شهکاڑ ءِ پر دردیں گریوگ بنگیج بیت و پهلّی لوٹان ءَ گوئشت ئی :
- من نه کـَرزاں که تئی جن و زال به بـَـیـاں !
بلے بادشاه آئیا لـَبـاس کناں آرام کت و تـَسـلاّه دات :
- آرام بئے ! سرجمیں ڈکـُی و سَـکـّی ءِ روچاں گوئستگ انت . ما هنگت وتی سیر و آروس ءِ کاراں برجم نه کتگ انت . بیا که همے کاراں کنیں !
مولد و سرگواپ لوٹائینگ بیت و آتک انت .شهکاڑ اش بانوری گـُد گورا دات .سمبهینت و سینگار کت . بانور ءِ پت و مات اش هم لوٹائینت و آتک انت . سیر ءِ سرجمیں کار اش برجم کت . پهک په نوکیں سالونک و بانور ءَ ، وَشّی و شادهانی لوٹوک بیت انت .