Кавказский пленник
(Глава 2)
ژیلین سرجمینں شپ واب نه کپت . شپ هم کسان اتنت . چه ٹنگے ءَ چاران ات ، دیستی که رژنا بیان ات .
آئی چه دروازگ ءِ شم ءَ چاران ات . دیستی که راه چه کوه بُن انت که ییت . راستیں نیمگ ءَ « ساکلیا تاتار » ( میتگے ءِ نام ) انت . دو درچک آئی ءِ بُن ءَ هست ات . سیاهیں کچکے راه ءِ سرا وپتگ ات . بزے گوں شنکاں وتی دمب ءَ چَنڈیناں روان ات .
دیستی که چه کوه بُن ءَ تاتاریں ورنائیں جنکے پیداک انت . ٹک و ٹگاریں و باز رنگیں جامگے آئی ءِ گوئر ات . سُرین بندی بستگ ات . شلوار و پازواری پاد ات . سری اسپیتیتں پتاتگیں گُدے ایر ات و هما گُد ءِ برزگ ءَ مزنیں ، پر آپیں و گرانیں کونزگے ایری کتگ ات . روان ات و سرینی سُراں و لرزگ ات . یک جاهے اوشتات ، وتی کمے جَهل کت . یک تاتاریں بچلکے ءِ دستی گپتگ ات که سری تراشتگ و تهنا یک جامگی گوئر ءَ ات . آئی ءِ دستی گپتگ و روان اتنت .
تاتاریں جنک گوں آپاں یهت و رَست ، زیکیں سُهر ریشیں تاتار چه لوگ ءَ درکپت . ابریشمی دراجیں جُلّی گوئر ءَ ات . سُرینی بستگ ات و نگرهیں کاٹاری هم لانک ءَ بستگ ات . کوش _ چبو _ ئی پاد ات . بلے سیکر( کوهنیں زمانگ ءِ بلوچانی دست گواپیں بَزیں جُراب ، سیکرّ گوئشگ بوت . همے سیکرّ ءَ لیو ٹالسٹائی وتی وهد و زمانگ ءَ ماں روس ءَ « نرمیں پازوار » نبشتگ ) ی پاد نکتگ ات . سُرنا دابیں بُرزیں سیاهیں کلاهی هم سر ات که چه سیاهیں گورگے ءِ پوست اش اڈ کتگ ات . کلاه ءِ بُرزگ بارگ ات و پُشتی نیمگ ءَ چوٹ بیتگ ات . درکپت گاست و وتی جانکشے دات . وتی ریش ءَ هم دستی مَرز ات و ساپی کت انت . کمے اوشتات ، وتی کاردارانی چیزے گوئشت و جاهے رپت .
کمے رندتر دو اپس سوار ، اپسانی آپواری هَند ءَ رست انت ( رَسست انت ) . آهانی اپساں هیدپُرّ اتنت . بچلکاں هم تچان هموداں رست انت ، آهاں تهنا یک جامگے گوئر ءَ ات و بس . شلوار اش پاد نیست ات . پهک مچ بیت انت و یهت انت همبار ءِ نیمگ ءَ . دراجیں لٹکے اش چه جاهے ودی کرت و زرت و چه همبار ءِ دروازگ ءِ ٹنگے ءَ مان کنان بوت انت . ژیلین آهاں هکل کرت . چکلکاں کوکار کناں هر نیمگ ءَ تتک انت . تهنا آهانی لوشتیں ( لوچیں ) ٹونگاں ( کونڈاں ) ات که ترپگ اتنت.
ژیلین سک تنیگ ( تژنه ) ات . گٹی هُشک بوتگ ات . پگر کنان ات : « جوان ات که بیهتین انت و آئی اش بچارتیں » . اشکتی که همبار ءِ دروازگ ءَ پَچ کنان انت .
پاچ اش کرت . سُهر رنگیں تاتارے مان بوت . آئیا دگه همراهے هم گون ات . بالادی کستر ات و سیه تابے ات . سیه چمے ات ، بلے چمی روشن و سُهر چَک اتنت . ریشکی کسانینے ات و کسان کنگ بوتگ ات . دیمی ، وش رنگ و پر کندگ ات . سیه تاب و وشرنگیں ابریشمی جُبه ئی گورا ات که سینگار اش کتگ ات .
آئی ءِ مزنیں نگره بندیں کاٹار هم ، آئی ءِ زیبداریں لانکیک ءَ بستگ ات . آئی ءِ سُهر و نرمیں بوٹ ( مرادی هما بَزیں و گوئپتگیں جُراب انت که بلوچاں سیکُرّ گوئشته ) هم ترپان اتنت . گوں نگرهیں دَسَگاں ( بندیکاں ) سینگار و دوچگ بوتگ اتنت . آئی ءِ نرمیں بوٹانی سرا دگه بزیں بوٹے هست ات . سرنا دابیں برزیں کلاهی سر ات که چه اسپیتیں گورگ ءِ پوست ءَ اڈ کنئگ بوتگ ات .
سُهریں تاتار مان بوت . چیزی گوئشت . زلور زا و دُژمان دیگ ات . پدا شُت و دروازگ ءَ تِکّه دیان بوت . وتی کاٹار ءَ مُشاں و سُرینان ات . چو شدیگیں گرکے ءِ داب ءَ ژیلین ءَ وتی دبیچ گندگ ات .
سیه تابیں مرد هم چالاکینے ات و یک جاهے آرام ءَ نه اوشتات و مدام اے نیمگ و آ نیمگ ءَ شُت . یکبرے آتک و ژیلین ءِ دیمپدیم ءَ زُنڈی جت و پادانی سرا نِشت ( نِست ) و آئی ءِ دپی پاچ کرت و آئی ءِ زبان و دنتاناں چارست انت . آئی ءِ پُشت ءَ ٹپ ات و پدا وتی زبان ءَ آرامی ءَ چیزئ گوئشاں بیت . آئی ءِ چمانی هم پچ کرت و چارست . پادی هم چارست انت . و پدا گوئشتی : « корошоурус ! корошоурус ! » « اُرُس جوان ! اُرُس جوان ! » .
ژیلین هچی سرپد نه بوت و گوئشتی : « آپ ، من ءَ ورگ ءِ آپ بدئیت ! » و سیه تاب کند ات و گوئشتی : « ! Корош урус » « اُرُس جوان ! » . هر چیز ءَ چه سر بیٹ دیان ات .
ژیلین گوں وتی لنٹ و دستاں آهاں سرپد کنان ات که تنیگ انت و آپ ءَ لوٹیت .
سیه تاب آهر ءَ سرپد بوت . کندتی و دروازگ ءِ نیمگ ءَ چارتی و کسے ءَ تواری کرت : « دیانا ! » .
جنککے (جنکوے ) تتک و آتک . سینزه سالی بوت . دیمی سیه تاب ءِ چهرگ ءَ دیگ ءَ ات . چو که جاه ءَ یهت آئی ءِ جنک ات . آئی ءِ چماں هم روشنیں سیه تاب اتنت . دیمی سُهرچَک یا سُهر داب ات . سبز و دراجیں پَشکی گورا ات که آسینگی ( آستونکی ) پراه اتنت . سرین بندی نه بستگ ات . آئی ءِ جامگ ءِ جهل ، سینگ و آستونکان سهر تاپیں نکش هست ات . شلوار و پازواری پاد ات . نرمیں کَوش ءِ بُرزگ ءَ دگه پازواری پاد ات . که آهاں بُرزیں پادگے (کوڑی یے ) هست ات . گردنی دزمالے پتاتگ ات که روسیں گُدگواپاں گوئپتگ ات . سری در ات . چیپُکی ( ) سیاهینے ات و مودیکی مان ات . مودیکاں گوں روسانی روبل و زراں سینگارتگ اتنت .
پس آئیا چیزے گوئشت . تتک و پدا رودی جکے ، آئی ءِ دست ات و یهت . آپی یارتگ ات . وت جوانی ءَ پادانی سرا نشت و وتی هنچو مُچ کت که آئی ءِ سینگ کونڈانی پُشت ءَ اندیم بوت . آپی گلاسے ءَ مان کت و ژیلین ءَ دات .
نشتت و گوں پَچیں چماں زیلین ءَ روک – روک چارگ ات که چون آپ ورگ انت . گوئش ئے چونیں سهدارے ءَ چارگ ات .
ژیلین آپ وارت و جکی آئی ءِ نیمگ ءَ شهار دات ( دراج کت ). آئی هنچو پُشت ءَ اِر سِٹ اِت که گوئش ئے آسکے . پسی هم کند اِت . رند ءَ وتی جنکی دگه جاهے ره دات . جنک جک ءَ زرت و تچاں چه اودان درکپت . چنت دمان رند بَزیں نانے گِردیں تهتگے ءِ سرا ایری کرتت یائورت و ژیلینی دات و وت هم همودان نشت . وتی مُچ کت و چمی همائی ءِ سرا سکّ اتنت .
اهر ءَ تاتاراں شُت انت و دروازگ اش بست .
کمے رند تر یک « ناگا » ئیں مردے یهت و ژیلینی گوئشت :
_ Айда, хозяин, айда! _ بیا واجه بیا !
روسی بلد نه ات ، بلے ژیلین سرپد بوت که گوں آئی پیکه جاهے به روت .
ژیلین گوں نوکر درا شت. نوکر لنگ ات . جوانی ءَ شتی نه کت . پادی مان گیشگ اتنت . ژیلین « ناگا » ی ءِ همراهی روان بوت . دیستی که تاتارانی اے کلگ ءَ ده لوگ انت . اهاں چرچے ( عیسائیانی مسیتے ) هست که مناری پِر انت .
یک لوگے ءَ سئے اپس اوشتاتگ اتنت . آهاں زین پر ات و اهانی مهاراں بچلکانی دست اتنت . سیه تابیں مردے چه اے لوگ ءَ درکپت . گوں دست ژیلینی توار کرت که آئی ءِ نیمگ ءَ به روت . و ژیلین هم همائی ءِ نیمگ ءَ شت . مرد کندگ ات و وتی زبان ءَ چیزے گوئشاں ، دروازگ ءَ مان بوت . ژیلین هم آئی ءِ رند لوگ ءَ مان بوت . لوگ ءِ تها سپه دار و جوان ات . دیوالانی گلی و ساپ کاهگل اتنت . دیمپدیمی دیوالی ءَ پُر پُٹیں و ششتگیں بالشتاں تکه داتگ اتنت . پهنادی دیوالاں هم پربها و جوانیں جُلّ ( کالین ) درنجتگ اتنت . جلانی سرا توپک لوپ کنئگ بوتگ اتنت . وتاس و دستی بمب هم هست ات که گوں نگره ءَ کار بیتگ اتنت . آدگه دیوال لوگ ءِ بهاری اودان ات و بهاری کسانینے ات . جهل و زمین ءِ برابر ءَ پئیم کنگ بیتگ ات . لوگ ءِ ڈگار گلی ات ، بلے باز سپا و چو دست ءِ دل ، پهک ات . لوگ ءِ دیمی سروگاں گوں کورکی ( نمدی . چه کورک ءَ جوڑ بوتگیں )گلیماں پوشتگ ات و جوانیں جلاں هما گلیمانی سرا چیر گیجگ بوتگ اتنت ، و جُلانی برزگ ءَ پُورّی بالشت ( که چه مُرگانی پٹ ٹهینگ بیتگ اتنت ) ایر اتنت .جُلانی سرا تاتاراں گوں وتی ( نرمیں ) بوٹاں نشتگ اتنت . سیه تاب ، سُهرگ و سئے مهمان هموداں نندوک اتنت و بالشتانش تِکّه داتگ ات . آهانی دیما چه ارزن ءَ پتکگیں چِلبکان ( چلبک CHELBEK : کسانیں نانک اتنت گردیں بسکوتانی داب ءَ که گوں گَلِه ءِ آرت ، زاپران ، روگن ، کمے شکر پچگ بوت انت و سالونک و بانور اش په آهانی سیر مبارکبادی ءَ دومی روچ برت انت و وارینت انت . اے یک وهدے بلوچانی رسمے ات . روسانی « بلینی » پیماز ، گرجه ، پتاته و دگه سبزیاں یا نیوگاں ءَ کم و گیش سُهر کن انت ، اگں بیت کمے هیرت کتگیں گوشت یا مرگ اش هم مان کن انت و پدا ترکتگیں آرتاں کول – کول و پدا تچک کن انت و کم – کم یا یک – یک چمچه چه هما گرستگیں پیماز ودگه چیزاں که پتکگ انت مان کن انتش ، بندانتش و پدا کمے روگن ءِ تها سهر اش کن انت یا ترون تها ایر کن انت یا تین یا ماهیگ پَچ ءَ آهان پچنت اش . اے دوئیں یک نه انت ، بلے نزیک انت . کریم ) ، گوکی مسکه که ساپ بیتگ اتنت و پیالهانی تها اتنت ، گوں کونزگے چه تاتارانی « بواز » ءِ آپجو ایر اتنت . گوں دست نان ورگ اتنت و آهانی دست پهک چرپ اتنت .
سیه تابیں مرد چه وتی جاه چست بوت ، پرماتی که ژیلین ءَ نه جُلانی سرا ، بلکیں دروازگ ءِ دپ ءَ ، زمین ءِ سرا بنادین انت . اپدا شت جُلّ ءِ سرا و چلبکانی زرت و مهماناں گوں آپجواں پیش کناں بوت . آئی ءِ نوکر ژیلین ءَ هما جاه که واجه گوئشتگ ات نادینت . پدا وتی بُرزی کوشانی کشیت و دروازگ ءِ کَش ءَ ، ایدگه کوشانی کرّ ءَ ایر کرت و وتی واجهانی نزیکی ءَ ، کورکی گلیم ءِ سرا نشت . چارگ ات که آهاں چون ورداں ورگ انت و لبزی ایر برت انت .
تاتاراں ورد و چلبکاں وارت انت . تاتاریں زالے مان بیت که جامگی هما جنکو ءِ داب ات . شلواری پاد ات . سری دزمالے هست ات . منتگیں مسکه و چلبکانی بُرت انت . یک لگنے په دستانی شودگ و یک بارگ گردنیں کره یے آپ پر آواں یائورت . وتی دستانش ششت و پدا دست اش بست و ٹونگانی سرا نشت انت ودوا اش کت . هر نیمگ ءَ دم کناں بیت انت .
وتی زبان ءَ هبر کنان اتنت .پدا یکے چه تاتار ءِ مهماناں دیم ءَ ژیلین ءِ نیمگ ءَ گردینت و روسی ءَ هبر کناں بوت . گوئشتی :
_ ترا کازی محمد زرت ._ سُهریں تاتاری پیشداشت _ . و دات عبدالمرات ءَ . _ سیه تابیں مردی پیشداشت _ . هنوں تئی واهند عبدالمرات انت .
ژیلین چُپ نشتگ ، گوشدارگ و چارگ ات . عبدالمرات هبر کنان ات . ژیلینی پهکاں پیشداشت و گوں کندگ ءَ گوئشتی :
_ اُرُس ءِ سرباز ؛ جوانیں اُرُس . «солдат урус, корошо урус».
رجانک کنوک ، واجه ءِ هبراں ترینت و گوئشتی :
_ ترا گوئشگ انت وتی لوگ ءَ کاگدے بنئبیس که په تئی آزاتی ءَ پر ما زر راه بدینت . هنچو که زر ما را برسنت ، ما ترا روگ اجازت دئیں .
ژیلین کمے پگر کت و گوئشتی :
_ باریں چینجو زر په منی آزاتی ءَ لوٹیت ؟
تاتاراں گوں یک و دگه هبر کناں بوت انت و اهر ءَ رجانک کار گوئشت :
_ سئے هزار ( 3000 ) تنگه یا ٹکّ .
ژیلین گوئشت :
_ چسشیں زرے ما را نیست و ما دات نه کنیں .
عبدالمرات چه وتی جه اِر سِٹ ات و گوں وتی دستاں ژیلین ءَ چیزے گوئشاں بوت . پهک پگر کنان اتنت که ژیلین چو سرپد ءَ بیت . بلے ، آهر ءَ رجانک کار گوئشت :
_ چینچو دات کن ئے ؟
ژیلین پگر کت و گوئشتی :
_ پنچسد روبل .
گوں ژیلین ءِ پسو سرجمیں تاتاراں گپ و هبر لگت انت و تاں دیر رٹاں بوت انت . یکبرے که عبدالمرات ، دیم ءَ سُهرگ ءِ نیمگ ءَ کرت و په ترندی چیزے گوئشاں بوت . هنچی هبر ءَ کت که آئی ءِ لبز آئی ءِ سرا ترینز وراں رچگ اتنت . سُهرگ بلے چُپی ءَ نشتگ ات و وتی زبان ءَ گَٹ گراں و گسان ات . رند ءَ سرجم چُپ ( چُپت ) بیت انت و رجانکار ( رجانک کار )ژیلین ءَ گوئشت :
_ واجه په تئی آزاتی پنچسد کم انت . آئی ءِ جند ترا په دوسد روبل زرته . کازی محمد آئی ءِ وامدار انت و کازی محمد ترا چه دوریں راهے ءَ گپتگ و یائورته . تئی آزاتی چه سئے هزار کمتر بیت نه کنت . مه نبیس ئے ترا کَلّ ءِ تها نادیننت و شیپاکاں مانبندنت تاں پوس ئے .
ژیلین پگر کت : « اوهے ، چه اهاں ترسگ ، کار ءَ گندگ تر کنت » . چه وتی جاه ءَ چست بیت و گوئشتی :
_ تو اے کچک ءَ به گوئش ، اگں لوٹ ئے من ءَ به ترسین ئے ، من ترا یک ٹکایے هم نه دیاں و نه نبیساں هم . من چه تئیں کُچک ءَ نه ترساں !
رجانکار آئی ءِ هبراں ترینت ، اپدا درستاں گپ و هبر ءَ گلائیش بیت انت . تاں دیریں وهدے رٹت انت و پدا سیه تاب چست بیت و ژیلین ءِ کِرّ ءَ شت و گوئشتی :
_ اُرُس ، ژیگیت ، ژیگیت اُرُس ! « Урус, — говорит, — джигит, джигит урус! » بزان : نگبهتیں روس ، روس نگبهت » .( ژیگیت گُرجی زبان ءِ گالے ) .
پدا رجانکاری چیزے گوئشت و آئی ترینت :
_ جوان انت ؛ هزار روبل بدئے !
ژیلین ءِ هبر هما یکین ات : « من شما را پنچسد گیش دات نه کناں ، لوٹیت به کشیت ، بلے شما را کٹے نه رسیت » .
تاتاراں گوں یک و دگه هبر کناں ، آهر ءَ وتی نوکر اش جاهے راه دات . وت نشت انت و کدیں ژیلین و کدیں دروازگ ءَ چاراں بوت انت . تاں کاردار یهت و یکے آئی ءِ همراه ات . پادی شپاد و لِرّی پوش و زنڈیں مردے ات که گُدی درتگ اتنت . ائی اش هم کنٹ کرتگ ات .
ژیلین گوں آئی ءِ گندگ ءَ آهے کشیت . کوستلینی پجاه یائورت . آئی اش هم گپتگ ات . آهان اش کَش ماں کَش نادینت . آهاں گوں یک و دگه هبر کنان بوت انت . تاتاراں بے موچ نشت و گوش کناں و چاران اتنت . ژیلین جُست کت که آئی چون گرگ بیته ؟
کوستلین گوئشت : « آئی ءِ اپس ژند بوت ، تپنگ هم پُرشت ، همے عبدل تتک و آئیا گپت .»
عبدل چه وتی جاه پاد یهت ، کوستلین ءَ پیشداراں ، چیزی گوئشت . رجانک کار آئی ءِ هبراں چو په ژیلین ءَ ترینت :
_ دوئینانی داروک و واهند یک مردمے انت . هر کس که په وتی آزاتی ءَ اول زر بیاریت ، اول آزات ءَ بیت . همائی ءَ من اول ویل کناں .
ژیلینی دگه گوئشت :
_ تو مدام زهر ءَ گرئے ، بلے تئی سنگت ، هنچو په جوانی وتی کاگد ءَ نبشت و دات و پنچ هزار ٹکّ په آئی ءِ آزاتی ءَ راه دینت . آئیا جوانیں ورد اداں تاں آزات بیگ ءَ دینت ، کس آئیا تنگ نه کنت و بد نه گوئشیت .
ژیلین پسو دات :
_ منی سنگت ، هر داب که لوٹیت بکنت ، آئیا هست و هستومندے . من ءَ نیست . من همینچک که گوئشت دات کناں . لوٹیت من ءَ به کشیت ، شما را کٹے نه رسیت . و گیش چه پنچسد ءَ من نه نبیساں .
پهک چُپت بیت انت . یگبرے که عبدل اِر سِٹ ات و چه وتی جاه ءَ پاد یهت . یک پیٹیکے ءَ چه جاهے زرت و یائورتی . کاگدی چه اوداں در کرت . نلی نَد ( قلم نی ) و نبیسگ ءِ رنگانی هم در کت و ژیلین ءَ دات انت . آئی ءِ بندلی هم ٹپت و گوں دست پیشداراں بوت : « بنبیس » . په پنچسد روبل ءَ رازیگ بوت .
ژیلین رجانک کار ءَ گوئشت :
_ کمے دست ءَ بدار . تو آئیا به گوئش که ما هر دوئیناں تاں وهدے که ادانین ، ما را جوانیں ورد به دنت . جوانیں گُد و پُچ گورءَ به دنت . جوانیں چبو ( پازوار ) و کوش پاد به دنت . مردم ءِ داب ءَ . ما را یکیں جاه ءَ بداریت گهتر انت و مئی کِنٹ ءَ هم پَچ بکنت .
ژیلین وت هم هبرکناں ، وتی واهند ءَ چارگ و کندگ ات . واهندی هم کندان ات . آئی ءِ هبری گوش داشتنت و گوئشتی :
_ گُد من شما را گهتریناں دیاں ، بوٹ هم من شما را سالونکی بوٹ ءَ دیاں ، امیرانی داب ءَ هم ورد ءَ واریناں . اگں لوٹیت یکیں جاه به بئیت ، جوان انت دوئیناں هما همبار ءَ به بئیت . کُنٹ ءَ بلے من پَچ نکناں . ایشی ءَ شما ویل کنیت . بیت که من شپاں آئیا پَچ بکناں . بلے اگں درآ در یهتیت ، من شمئی بندل ءَ تیر ءَ کنان . جوان انت منی سنگت ؟
ژیلین کاگد ءَ نبشت ؛ بلے کاگد ءِ یک جاهے دگه دابی نبشت : « من نه رستگاں » ، وت پگر کنان ات : « من رواں » !
ژیلین و کوستلین اش همبار ءَ برت . په آواں زرت ءِ کاه په چیر گیج ءَ ، یک کونزگکے آپ ، نان ، دو کهنگیں کوٹ و دو جوڑه کوهنیں چرکاسی ( چرکاس ، شهرے ءِ نام انت ) بوٹ اش یا ئورت . چُش که جاه ءَ یهت بوٹان اش چه کشتگ بوتگیں سربازانی پاداں کشتگ ات .
شپ آهانی کنٹ پَچ و همبار ءِ دروازگ چه درا بند و کبل کنگ بوت .
